1 Mayıs 2016 tarihinde yürürlüğe girmesi öngörülen Birlik Gümrük Kodu’nun 10 önemli yenilik getireceğini belirten Deloitte Türkiye, Gümrük ve Dış Ticaret Müdürü Barış Demirel, “Birlik Gümrük Kodu 2020 yılının sonuna kadar kademeli olarak kağıtsız bir gümrük ortamına geçilmesini öngörmektedir. Anılan tarihe kadar, ekonomik operatörler ve gümrük idareleri arasındaki bilgi değişiminin tamamen elektronik veri değişimi teknikleri ile yürütülmesi çalışmalarının tamamlanması hedeflenmektedir” dedi.

Türkiye’nin Avrupa Birliği ile oluşturduğu Gümrük Birliği, Birliğe üyelik vizyonu çerçevesinde, salt bir ekonomik entegrasyon modeli olmasının ötesinde, sadece eşyanın serbest dolaşımına ilişkin değil, aynı zamanda ticaret, rekabet, fikri ve sınai mülkiyet hakları, patent ve gümrük konularında AB mevzuatına uyum sağlanmasına ilişkin yükümlülükler de doğurmuştur.

Bu çerçevede, 27.10.1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük Kanunu ile bu alandaki yükümlülük büyük ölçüde yerine getirilmiş; eşyanın tarifesi, menşei, gümrük kıymeti, gümrük bölgesine giriş ve çıkışlar, gümrük beyanı, gümrük rejimleri, gümrük yükümlülüğü ve itiraz hakkına ilişkin konularda Topluluk Gümrük Koduna (Community Customs Code-CCC) ve Topluluk Gümrük Yönetmeliği’ne uyum sağlanmıştır.

1992 yılında Avrupa Birliğinde uygulamaya başlanılan Topluluk Gümrük Kodu, temel itibarıyla kağıt belgeler kullanılarak işlem yapılması esasına dayanmaktadır. Mevcut işlem ve kuralları basitleştirmek ve elektronik ortamda işlem yapılabilmesinin önünü açmak amacıyla 2005 yılında Avrupa Komisyonu tarafından “Modernize Gümrük Kodu” çalışmaları başlatılmış ve 2008 yılında anılan Kod kabul edilerek yayımlanmıştır. Modernize Gümrük Kodunun 24 Haziran 2013 tarihinde yürürlüğe girmesi hedeflenmiş, ancak anılan tarihe kadar yeni elektronik gümrük uygulamalarının başlatılabilmesinin mümkün olmaması sebebiyle henüz yürürlüğe bile girmemiş olan Modernize Gümrük Kodu’nun değiştirilmesi kararı alınmıştır.

Bu kapsamda, Avrupa Komisyonu tarafından “Birlik Gümrük Kodu” (Union Customs Code-UCC) taslağı hazırlanarak 10 Ekim 2013 tarihinde “952/2013 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Tüzüğü” olarak AB Resmi Gazetesinde yayımlanmış, ancak gümrük işlemlerini düzenleyen hükümlerinin 1 Mayıs 2016 tarihinde yürürlüğe girmesi öngörülmüştür. Söz konusu Kod 1 Mayıs 2016 tarihinde halihazırda yürürlükte olan Topluluk Gümrük Kodunu kaldıracaktır.

Birlik Gümrük Kodu 2020 yılının sonuna kadar kademeli olarak kağıtsız bir gümrük ortamına geçilmesini öngörmektedir. Anılan tarihe kadar, ekonomik operatörler ve gümrük idareleri arasındaki bilgi değişiminin tamamen elektronik veri değişimi teknikleri ile yürütülmesi çalışmalarının tamamlanması hedeflenmektedir. Birlik Gümrük Kodu’nun yürürlüğe girmesi ile Avrupa Birliği ülkelerinde gümrük kuralları bakımından uygulamaya başlanılacak yeniliklerin belli başlıları aşağıda yer almaktadır.

1. Merkezi gümrükleme ne getirecek?

Birlik Gümrük Kodu’nun getireceği en önemli yenilik, merkezi gümrükleme imkanı olup bu sayede ekonomik operatörler gümrük beyanlarını eşyanın fiziksel olarak gümrük bölgesine girdiği ve çıktığı veya eşyanın sunulduğu gümrük idaresi yerine yerleşik oldukları ve ticari kayıtlarını tuttukları yer gümrük idaresine beyan edebileceklerdir. Ancak bu basitleştirme izni için başvuru sahibinin “gümrük basitleştirmeleri” için yetkilendirilmiş yükümlü (AEOc - AEO for customs simplifications) olması gerekmektedir. Gümrük beyanının verildiği gümrük idaresi; belge kontrolü işlemlerini yürütmekte, gerektiğinde eşyanın muayenesinin eşyanın sunulduğu gümrük idaresinde yapılmasını isteyebilmekte, bu muayene sonucuna göre eşyayı serbest bırakabilmekte ve gümrük vergilerinin tahakkuk ve tahsilatını yapabilmektedir.

2. Öz değerlendirme ile ekonomik operatörlerin yetkilendirilmesi ne anlama geliyor?

Birlik Gümrük Kodu ile getirilen diğer önemli bir yenilik öz değerlendirme imkanıdır. Buna göre, gümrük idareleri, başvuru üzerine, gümrük idarelerince yapılması gereken belirli gümrük işlemlerini yerine getirmek, ödenecek ithalat ve ihracat vergilerini belirlemek ve gümrük gözetimde belirli gümrük kontrollerini gerçekleştirmek için ekonomik operatörü yetkilendirebilecektir. Bu uygulama ile şartları yerine getirerek gümrük idarelerince izin verilen ekonomik operatörler ithalat veya ihracat için gümrük beyanı vermeyecek, ancak kayıtlarına aldığı eşyaya ilişkin gümrük kontrollerini gerçekleştirecek, KDV beyannamesi uygulamalarına benzer şekilde belirli dönem sonunda o döneme ait gümrük vergilerini gümrük idaresine özet olarak sunabilecek ve vergilerini ödeyebilecektir. Bu basitleştirme izni için başvuru sahibinin gümrük basitleştirmeleri için yetkilendirilmiş yükümlü (AEOc) olması gerekmektedir.

3. Hangi işlemler için zorunlu teminat sistemi gerekiyor?

Birlik Gümrük Kodu Topluluk Gümrük Kodu’na nazaran daha katı bir teminat uygulaması getirecektir. Topluluk Gümrük Kodu’nda gümrük idarelerince gerekli görülmedikçe teminat verilmesi zorunluluğu yok iken, Birlik Gümrük Kodu potansiyel gümrük yükümlülüğünün doğabileceği tüm işlemlerde teminatı zorunlu hale getirmiştir. Halihazırda transit rejimi kapsamında uygulanan kapsamlı teminat uygulaması vergilerin askıya alındığı diğer şartlı muafiyet düzenlemeleri (antrepo ve dahilde işleme) ile geçici depolama işlemlerine de yaygınlaştırılmış olup bu kapsamda kapsamlı teminatın tüm gümrük işlemlerinde kullanılabilmesi mümkün olabilecektir. Kapsamlı teminat verilmesinin tercih edilmesi halinde, yetkilendirilmiş yükümlüler (AEO) için belirli koşular altında indirilmiş oranda kapsamlı teminat veya teminattan vazgeçme imkanı getirilmiştir.

Ertelenmiş ödeme imkanı için ödenecek vergilerin tamamını karşılayan bir teminat verilmesi gerekmektedir. Ancak oranı belirli olmamakla beraber, yetkilendirilmiş yükümlülere (AEO) söz konusu teminatta indirim imkanı verilecektir.

4. Geçici depolamada yapılan değişiklikler neler?

Birlik Gümrük Kodu’nda geçici depolanan eşyaya ilişkin önemli bir takım değişiklikler getirilmiştir. Buna göre, halihazırda Topluluk Gümrük Kodu’nda denizyolu ile gelen eşya için 45, diğer yolla gelen eşya için 20 gün olarak belirlenmiş olan geçici depolama süreleri, Birlik Gümrük Kodu’nda uzatmalar da dahil azami 90 gün olarak belirlenmiştir. Geçici depolanan eşyaya ilişkin dikkat çekici bir diğer düzenleme de geçici depolama beyanıdır. Gümrüğe sunulan serbest dolaşımda bulunmayan eşya için geçici depolama beyanı, en geç eşyanın gümrüğe sunulacağı ana kadar verilecek olup ayrıca varış bildirimi veya eşyanın gümrüğe sunulması için de kullanılabilecektir.

Bir diğer değişiklik ise, işletme izni vermek için halihazırda gümrük idarelerince gerekli görülmesi halinde istenilen teminatın işletme izni vermek için bir koşul haline getirilmesidir.

Geçici depolanan eşya ile ilgili önemli bir diğer değişiklik de, eşyanın geçici depolama yerleri arasında taşınması konusu ile ilgilidir. Halihazırda farklı gümrük idareleri denetiminde bulunan geçici depolama yerleri arasındaki eşya nakilleri transit rejimi kapsamında yerinde getirilirken, Birlik Gümrük Kodu bu sevkiyatların aynı ülke içinde olması halinde transit rejimine tabi olmadan gerçekleştirilebilmesi imkanını getirmiştir. Bununla birlikte, yetkilendirilmiş yükümlü olan geçici depolama yeri işleticilerinin kendi tesisleri arasında eşya nakillerini farklı AB ülkelerinde olsa bile transit işlemine tabi tutmadan gerçekleştirebilmesi mümkün hale getirilmiştir.

5. Dahilde İşleme Rejimi ile hangi işlemler birleşti?

Birlik Gümrük Kodu ile getirilen önemli düzenlemelerden biri de “Dahilde İşleme Rejimi”, “Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi” ve “İmha” (Gümrük İdaresince gerçekleştirilen hariç) işleminin Dahilde İşleme Rejimi altında birleştirilmesidir. Ayrıca, Dahilde İşleme Rejimi kapsamındaki “Geri Ödeme Sistemi” kaldırılmıştır. Yeni düzenleme ile ayrıca, izin sahibinin nihai ürünü yeniden ihraç etme, imha etme veya serbest dolaşıma sokmaya yönelik karar süresi uzatılmıştır.

6. Bağlayıcı bilgi kaç yıla indirildi?

Birlik Gümrük Kodu’nun uygulamaya girmesiyle, bağlayıcı bilgi uygulamasının tarife ve menşe dışında diğer alanlarda da (örneğin kıymet gibi) verilebilmesi mümkün olabilecektir. Bağlayıcı tarife bilgisi kararlarının geçerlilik süresi bağlayıcı menşe bilgisi kararlarının geçerlilik süresi ile aynı hale getirilerek 6 yıldan 3 yıla indirilmiştir. Ayrıca, bağlayıcı bilginin sadece gümrük idaresi için değil, karar muhatabı için de bağlayıcı olması hükmü getirilmiştir.

7. Eşyanın serbest bırakılmasına ilişkin nasıl bir düzenleme geliyor?

Birlik Gümrük Kodu eşyanın serbest bırakılmasına ilişkin olarak gümrük basitleştirmeleri için yetkilendirilmiş yükümlüler (AEOc) için önemli bir basitleştirme getirilmiştir. Buna göre, yetkilendirilmiş yükümlüler tarafından standart veya basitleştirilmiş gümrük beyanlarını içerecek kayıt yoluyla beyan yapıldığında, eşyanın gümrüğe sunulmasına gerek kalmaksızın eşya serbest bırakılmış olarak kabul edilecektir. Ancak gümrük idarelerince beyana ilişkin bilgi ve belge talep edilebilecek veya yükümlünün tesislerinde eşyanın muayenesi yapılabilecektir.

8. Cezalara ilişkin şartlar neler?

Avrupa Birliği’nde her ülke gümrük mevzuatının ihlaline ilişkin cezaları kendi ulusal mevzuatlarında düzenlemiş olup müeyyidelerin ağırlığı ve kapsamı ülkeden ülkeye değişmektedir. Birlik Gümrük Kodu bu alanda bir yeknesak uygulama getirmemekle beraber; cezaların etkili, orantılı ve caydırıcı olması şartını getirmiştir. Avrupa Komisyonu tarafından Birlik düzeyinde gümrük ihlallerine ilişkin yeknesak bir uygulama yapılmasını teminen Direktif taslağı hazırlanmış olup, üye ülkelerin görüşlerine sunulmuştur. Anılan Direktifin kabul edilmesi halinde, hangi fiillerin gümrük ihlali olacağı ve ne tür bir müeyyidesi olacağına ilişkin çerçeve belirlenmiş olacaktır.

9. Kıymet belirleme yönteminde ne değişecek?

Birlik Gümrük Kodu kıymet ve kıymet belirleme yöntemlerine ilişkin olarak önemli bir değişiklik getirmemektedir. Ancak, Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan Birlik Gümrük Kodu’nun uygulama detaylarının yer alacağı taslak Yönetmelik hükümlerine göre, satış bedeli yönteminde küçük ama önemli bir değişiklik öngörülmektedir. Buna göre, halihazırda eşyanın ilk satış fiyatının satış bedelinde kullanılabilmesi mümkün iken, yeni düzenlemenin kabul edilmesi halinde, eşyanın serbest dolaşıma giriş beyanından önceki son fiyatının satış bedeli olarak alınması gerekecektir. Bu durum özellikle, eşyanın ithalinden önce birden çok satış ve devir işlemine konu olması halinde eşyaya ilişkin ilk satış fiyatı yerine, büyük olasılıkla artmış olan son satış fiyatının kullanılmasını zorunlu hale getirecek ve eşyanın ithalindeki vergi yükünü de artıracaktır.

10. Temsilde yapılan kolaylaştırmalar neler?

Topluluk Gümrük Kodu’na kıyasla Birlik Gümrük Kodu temsilcilerin yerleşik olmadığı AB üyesi ülkelerde hizmet ifa edebilmesini kolaylaştırmıştır. AB ülkeleri kendi ülkelerinde yerleşik temsilcilerin çalışma şartlarını belirleyebilmekle beraber, gümrük basitleştirmeleri için yetkilendirilmiş yükümlü koşullarını karşılayan temsilcilerin yerleşik olduğu ülke haricindeki diğer AB üyesi ülkelerde hizmet verebilmesinin önü açılmış olup üye ülkelerce bu kişilere sınırlama getirilemeyecektir.

SONUÇ

Birlik Gümrük Kodu ile getirilen yeni basitleştirmelerin özellikle ticaret erbabı için maliyetleri azaltacağı ve gümrük işlemlerinin daha öngörülebilir olmasını sağlayacağı değerlendirilmektedir.

Gümrük idarelerinin denetim fonksiyonundan ziyade gözetim fonksiyonunu ön plana çıkaran bir anlayışa sahip olduğu değerlendirilen söz konusu Kodun uluslararası ticaretin akışında gümrük idarelerinin eşyanın mutat akışını durdurmadan gerekli denetimleri yaptığı, gümrük işlemleri dolayısıyla ortaya çıkabilecek öngörülmeyen risklerin ve envanter maliyetlerinin asgariye indirildiği bir yaklaşıma sahiptir.

Birlik Gümrük Kodu’nda getirilen yeni uygulamaların ve basitleştirmelerin temel itibarıyla yetkilendirilmiş yükümlüler için getirildiği görülmektedir. Özellikle merkezi gümrükleme, öz değerlendirme, ertelenmiş ödeme için teminatta indirim yapılması, geçici depolama yerleri arasında eşya naklinin transit rejimine tabi tutulmadan yapılabilmesi, kapsamlı teminatta indirim, kayıt yoluyla beyanda eşyanın gümrük idaresine sunulması şartına istisna getirilmesi gibi basitleştirmelerden istifade edebilmek için yetkilendirilmiş yükümlü olmak veya yetkilendirilmiş yükümlü olma koşullarının bir bölümünü karşılayabilmek gerekmektedir. Yetkilendirilmiş yükümlü olma koşullarının özellikle büyük ölçekli firmalarda halihazırda mevcut olan standartları esas almış olması sebebiyle, bu statüyü alamayacak olan küçük ölçekli firmaların taşımacılık, depolama ve lojistik alanlarında yetkilendirilmiş yükümlülerle rekabet etmekte zorlanacağı değerlendirilmektedir.

Birlik Gümrük Kodu’nun özellikle basitleştirilmiş işlemlerin esas olduğu, normal veya standart usuldeki işlemlerin ise istisnai olacağı bir vizyon ile hazırlanmış olduğu görülmektedir. Bu kapsamda, pek çok basitleştirilmiş işlem için ön koşul olarak belirlenmiş olan yetkilendirilmiş yükümlü olmanın özellikle uzun vadede bir istisna olmaktan çıkıp ekonomik faaliyet için gerekli bir işletme standardı olacağı değerlendirilmektedir.

Ülkemizde de Birlik Gümrük Kodu ile uyumlu yeni Gümrük Kanunu çalışmaları başlatılmış olup, yeni uygulama ve basitleştirmelerin AB ile paralel olarak aynı veya yakın bir tarihte hayata geçirilmesi hedeflenmiştir. Bununla birlikte, yeni Gümrük Kanunu’nun uygulanabilmesi, tamamen elektronik altyapı ve kağıtsız ortamda işleyecek bir gümrük sistemi gerektireceğinden, Kanun ve buna bağlı Gümrük Yönetmeliği ile elektronik ortamda gerçekleştirilecek gümrük işlemlerine ilişkin bilişim altyapısının eş zamanlı olarak hayata geçirilmesi büyük önem arz etmektedir.

İÇ SPOT: Birlik Gümrük Kodu ile getirilen yeni basitleştirmelerin özellikle ticaret erbabı için maliyetleri azaltacağı ve gümrük işlemlerinin daha öngörülebilir olmasını sağlayacağı değerlendirilmektedir.