Dünya deniz ticaretinden bugün %0,8 pay alan Türkiye’nin 2023’te pastadan en fazla gelir elde eden ilk 10 ülke arasına girmeyi hedeflediğini belirten Deniz Ticareti Genel Müdür Vekili Mustafa Çalışkan, toplamda 4,3 milyar dolar yatırım yapılması planlanan Çandarlı, Mersin ve Filyos’ta dahil planlanan yeni liman projeleri tamamlandığında konteyner elleçleme kapasitesinin 32 milyon TEU’ya ulaşacağını söyledi. 

 

Türkiye’nin ulaştığı filo gücü, elleçlediği yük miktarı ile global deniz ticaretindeki payı hakkında bilgi verir misiniz?   

 

Türkiye’nin denizyolu yük taşımacılığında geldiği noktayı, Türk sahipli filo, toplam denizyolu ihracatı, toplam konteyner ihracatı ve parasal değer olarak dünya deniz ticaretinden aldığımız pay gibi faktörler kapsamında dünya ile karşılaştırarak değerlendirmek uygun olacaktır. Bu kapsamda rakamlara baktığımızda, dünya filosunun 1489 parça gemi ile adet bazında %3,7’si, 30,4 milyon DWT ile tonaj (DWT) bazında %1,9’unu Türk sahipli filonun oluşturduğu görülmektedir. Türkiye’nin denizyolu toplam ihracatı, 136 milyon ton ile dünya denizyolu ihracatının %1,4’ünü oluşturmakta. Türkiye’nin toplam konteyner ihracatı ise 3,66 milyon TEU ile dünya konteyner ihracatının TEU bazında %2,3’ünü, ton bazında %2,6’sını oluşturmaktadır. Bu değerlerle 83 milyar USD’lik bir deniz ticareti ihracat yükleme hacmi ile ülkemiz parasal değer olarak dünya deniz ticaretinden %0,8 pay almaktadır.

 

228 MİLYAR USD’LİK DIŞ TİCARET 

DENİZYOLUYLA GERÇEKLEŞTİRİLDİ 

 

Türkiye bugün itibariyle denizyolu taşımacılığı potansiyelinin yüzde kaçını kullanabiliyor? Dış ticaret taşımalarında denizyolu taşımacılığı nasıl bir pay alıyor?

 

Denizyolu taşımacılığı faaliyetinin gerçekleştirildiği gemilerin uğrak yaptığı limanlara ilişkin kapasite kullanım oranları potansiyelimizin ne kadarının kullanıldığına dair fikir verebilecektir. Bu kapsamda Bakanlığımız Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğünce ihale edilen ve sonuç raporu hazırlanma aşamasında olan Limanlar Geri Saha Karayolu ve Demiryolu Bağlantıları Master Plan Çalışması verilerine göre; 2015 Ocak Ayı itibariyle konteyner terminalleri kapasitemiz toplam 26,8 milyon TEU teorik kapasiteye ulaşmıştır. Aynı dönemde elleçleme 8,3 milyon TEU olmuştur. Bu kapsamda Ocak 2015 itibariyle konteyner elleçleme kapasitemizin %32’si kullanılmıştır. Türkiye’nin toplam dış ticaret taşımalarında denizyolu taşımacılığının payına bakıldığında ise 2014 yılsonu itibariyle 400 milyar USD’lik dış ticaretin 228 milyar USD’ye denk gelen %57’lik kısmının denizyoluyla gerçekleştirildiği görülmektedir.

 

Türkiye konteyner limanları dünya ölçeğinde nasıl bir sırada yer alıyor? 

 

İhracat yapan ülkeler arasındaki gelişmişlik düzeyini gösteren unsurların başında konteyner limanları geliyor. Geçmiş yıllarda ilk onda görmeye alıştığımız Avrupa konteyner limanları değişen dünya ticaret akışıyla birlikte yerini Çin konteyner limanlarına bırakmıştır. Dünyanın en büyük konteyner limanları sıralamasında ilk onda 7 Çin limanını görmekteyiz. Çin dünyanın en büyük ihracatçısı olduğunu dev konteyner limanlarına yaptığı yatırımlarla pekiştirmiş durumdadır. 

Ülkemiz konteyner limanlarını dünya ölçeğinde irdelediğimizde, Altaş Ambarlı Liman Tesisleri 3.37 milyon TEU ile 39. sırada, Mersin Konteyner Limanı 1.37 milyon TEU ile 95. sırada yer almaktadır. Avrupa limanlarında ise Hollanda’nın Rotterdam Limanı’nın 11.62 milyon TEU ile 11. sırada, Almanya’nın Hamburg Limanı’nın 9.3 milyon TEU ile 15. sırada,  Belçika’nın Antwerp Limanı’nın ise 8.57 milyon TEU ile 16. sırada yer aldığı görülmektedir. 

Ülkemiz, Karadeniz, Azak Denizi, Hazar Denizi, Akdeniz, Ege Denizi, Adriyatik Denizi ve Marmara Denizi havzaları gibi geniş denizcilik alanlarını içinde barındıran coğrafi bir bölgede yer almakta. Bu bölgede deniz taşımacılığının geliştirilmesi için limanların sahip olduğu altyapı ve doğru kapasite ile hizmet vermek hayati önem taşımaktadır. Ülkemiz taşımacılık altyapısının geliştirilmeye devam edilmesi, Asya ile Avrupa arasında doğal taşımacılık koridoru olan bölgemizin gelecekteki rolü için stratejik açıdan önemli olan limanların etkin ve verimli kullanımını gerektirmektedir. 

 

ÜÇ LİMAN İÇİN 4,3 MİLYAR $ YATIRIM YAPILACAK 

 

Türkiye’de bugüne kadar ne kadarlık bir liman yatırımı gerçekleştirildi? Çandarlı, Mersin ve Filyos limanları için ne kadarlık bir yatırım yapılacak? Bu liman projelerinde gelinen aşama hakkında bilgi verir misiniz? Bu projeler tamamlandığında toplam yük elleçleme miktarı ne kadarlık bir kapasiteye ulaşacak?

 

Son 12 yıllık dönemde denizciliğe verilen önemin bir işareti olarak, yük ve yolcu taşımacılığı gerçekleştirilen ticaret gemilerine yönelik liman yatırımlarına değinmek gerekirse, Karasu, Çandarlı, Kepez, Güllük, Bodrum ve İnebolu limanları için bugüne kadar toplamda 222 milyon TL devlet yatırımı gerçekleştirilmiştir. 

2023 yılında 500 milyar dolar ihracat yapmayı hedefleyen ülkemizin bu hedefe ulaşabilmesi için ihtiyaç duyacağı büyük ölçekli liman yatırımları hayata geçirilmektedir. Önümüzdeki dönemde “Üç Denizde Üç Büyük Liman” projesi kapsamında, İzmir Çandarlı, Zonguldak Filyos ve Mersin konteyner limanlarının hayata geçirilmesi öngörülmektedir. Çandarlı, Mersin ve Filyos limanları için ise toplamda 4,3 milyar dolar yatırım planlanmaktadır. Mevcutlara ilave olarak ülkemizin en az 16 noktasında büyük ölçekli lojistik merkezler kurulacaktır. Bunlarla birlikte ülkemiz bölgede bir lojistik merkez haline dönüşecektir.

İzmir’de kurulacak olan Çandarlı Limanı için altyapı yatırımı, mendirek ihalesi gerçekleştirilmiştir. Üstyapı, terminal, ekipmanı için ise 2. ihaleye önümüzdeki günlerde çıkılacaktır. İlk ihalede şartnamede belirtilen gereklilikler sadeleştirilerek 2. ihalede güzel bir rekabet ortamı oluşturulması hedeflenmektedir. 

Çandarlı Limanı için ilk etapta yıllık 4.000.000 Mil. TEU yıllık kapasite planlanıyor. İlerleyen yıllarda hedefler gerçekleştirildiğinde ise 12.000.000 Mil. TEU kapasiteye kadar çıkılabilecek. Hali hazırda 480 m’lik taş dolgu dalgakıran ve 1.020 m’lik kazıklı dalgakıran imalatı tamamlanmıştır. Proje kapsamında yer alan rıhtım, geri saha dolgusu ve yükleme boşaltma ekipmanlarının YİD modeli ile gerçekleştirilmesine yönelik çalışmalar devam etmektedir.

Filyos Limanı ise Zonguldak’ta gerçekleştirilecek olup Karadeniz’in çıkış kapısı olacaktır. Liman birçok yük tipine elverişli olacaktır. Tekerlekli yükler, demir, çelik, kömür gibi ürünlerin yanı sıra konteyner de elleçlenecektir. İlk etapta 5 milyon ton/yıl, ikinci etapta 20 milyon ton/yıl olmak üzere, toplam 25 milyon ton/yıl kapasiteye sahip olacak şekilde gerçekleştirilecektir. Filyos Limanı’nın yapımı ile Türkiye’nin en büyük çaplı limanlarından biri (Haydarpaşa Limanı’nın 5 katı büyüklüğünde) yapılacak olup, kalkınma için önemli bir ivme kazandırılacaktır. Filyos Limanı projesi kapsamındaki tarama ve ıslah işleri, ana ve tali dalgakıran inşaatı işleri ve 1380 metre uzunluğunda rıhtım inşaatı altyapı işlerinin genel bütçe imkanları ile kamu tarafından gerçekleştirilmesi için 2014 yılında ihaleye çıkılmıştır. Limanın diğer altyapı ve üstyapı yatırımlarının Yap-İşlet-Devret modeli ile yaptırılması öngörülmektedir. 

Son olarak Mersin Konteyner Limanı projesi, Doğu Akdeniz, Orta Asya ve Ortadoğu’ya yönelik gelecekteki talebi karşılamak üzere, elverişli konumu nedeniyle konteyner aktarma merkezi olarak planlanmıştır. 12 milyon TEU kapasiteli Mersin Konteyner Limanı’nın imar planı çalışmaları sürdürülmektedir.

İzmit’te yer alan Derince Limanı’nın ise 2014 yılında başlayan ihale süreciyle 39 yıllığına işletme izni devredilmiştir. Özelleştirmenin ardından limana yapılacak olan yeni yatırımlarla limanın daha verimli bir şekilde hizmet vermesi öngörülmektedir. Zira yüklenici tarafından yapılan açıklamada 450 bin metrekarelik alanda dolgu yapacağı belirtilmiştir. 

Uzun vadede bütün konteyner limanı yatırımları gerçekleştirildiğinde 2023 yılında elleçleme kapasitesinin 30 milyon TEU’yu aşacağı tahmin edilmektedir. Zira 2023 hedefimiz konteyner kapasitesi olarak 32 milyon TEU olarak stratejik planımıza dahil edilmiştir. 

 

YURTDIŞINDA LİMAN YATIRIMLARI ARTIYOR 

 

Türk liman işletmecilerinin yurtdışındaki yatırımları hakkında bilgi verir misiniz? 

 

Yurtdışında yapılan liman yatırımları değerlendirildiğinde yatırım yapan 3 ana grup bulunmakta olup kruvaziyerde Global Yatırım Holding, Karadağ-Bar Limanı, Barcelona Kruvaziyer Limanı, Singapur Kruvaziyer Limanı, Malaga Kruvaziyer Limanı ve Lizbon Kruvaziyer Limanı’nı işletmektedir. 

Genel yük limanı işletmeciliğinde ise Yıldırım Grup öne çıkmaktadır. Yıldırım Grup, Malta Serbest Limanı’nın %50’sini satın almıştır. Ayrıca, Kuzey Avrupa'nın en önemli limanlarından Gavle Comnainer Terminal'in yüzde 80'ini satın alan grup, limanın ana hissedarı olmuştur. Grup yine İsveç’te Stockholm Nord-Combi Terminali'nin işletmesini yürütmekle beraber 2014’te Norveç'in başkenti Oslo'daki Sjursoya Konteyner Terminali'nin işletmesini kazanmıştır.

Kolin Grubu tarafından Rusya Soçi İkinci Yük Bölgesi Limanı 49 yıl süresince YİD modeli ile işletilecektir. Yıldızlar Grup ise Amerika’da kiraladığı 150 hektar civarında orman kapsamında liman işletmekte olup kendi gemileriyle yonga taşımaktadır. 

 

2015 yılında Türkiye limanlarında elleçlenecek yük miktarı ton ve kenteyner bazında nasıl bir seviyeye ulaşacak? Bu anlamda hem kamu hem de özel liman işletmecileri tarafından hayata geçirilen yatırımlardan söz eder misiniz? 

 

Türkiye’deki dış ticaret taşımalarının yaklaşık %86’sı denizyolu ile taşınmakta ve limanlarda elleçlenen toplam yük 2014 yılında 383 milyon tonu geçmiştir. Aynı zamanda 2014 yılında 400 milyar dolar olarak gerçekleşen Türk dış ticaretinde denizyolunun toplam payı 228 milyar dolardır. 2015 yılında ülkemiz limanlarında elleçlenecek yük miktarındaki gelişim dış ticaret taşımalarındaki gelişim ile doğrudan bağlantılıdır. 

Bildiğiniz gibi, 2023 yılı için hedefler 500 milyar dolar ihracat, 700 milyar dolar ithalat olarak belirlenmiş, toplamda 1.2 milyar dolara ulaşan bir dış ticaret miktarı hedeflenmiştir. 1.2 milyar dolar dış ticaret değeri, 2011 yılının toplam değeri olan 376 milyar doların 3.2 katıdır. Türkiye İstatistik Kurumu’ndan alınan verilerden yapılan hesaplamalara göre, Türk dış ticareti 2002 yılından bu yana her yıl ortalama .8 oranında artış göstermektedir. Dış ticaret hedeflerine yönelik yapılan yük tahmini hesaplamalarına göre 2015 yılında toplam 489 milyon ton yük elleçlemesi yapılacağı tahmin edilmektedir. 9 milyon TEU konteyner, 220 milyon ton genel kargo ve dökme yük, 175 milyon ton ise sıvı dökme yük elleçleneceği öngörülmektedir. 

 

HEDEF DÜNYADA İLK 10’A GİRMEK

 

Türkiye’nin denizyolu taşımacılığına ilişkin 2023 hedefine ulaşmada denizyolu taşımacılık sektörü nasıl bir rol oynayacak?    

 

Bakanlığımızca hazırlanan “Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi Hedef 2023” adlı çalışmada, denizcilik sektörünün stratejik amacı; “Türkiye denizcilik sektörünün, uluslararası rekabet gücü yüksek, küresel ağ ile entegrasyonu sağlanmış, ülke ekonomisini destekleyen ve istihdamda artan paya sahip bir yapıda, yolcu ve yüklerin zamanında, güvenli ve kesintisiz ulaşımını sağlayacak yapıya kavuşturulması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması” olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda, orta ve uzun vadede Türk denizcilik sektörünün, küresel rekabete açık diğer tüm sektörlerde olduğu gibi çevreye ve insana daha duyarlı, daha kaliteli, rekabetçi ve hızlı hizmet veren, lojistik sektörüyle daha iç içe bir yapıda olması amaçlanmıştır.

Bakanlığımız stratejik amacının kattığı vizyon ile 2023 yılında Türkiye’nin dünyanın ilk 10 büyük ekonomisi arasında yer almasına ilişkin ülke hedefi kapsamında dünya denizcilik pastasından en fazla gelir elde eden ilk 10 ülke arasına girmek temel hedefimizdir. Bu temel hedef altında, 2013 yılında düzenlenen 11. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Şurası’nda 2023 yılına yönelik diğer temel denizcilik hedeflerimiz ise şu şekilde belirlenmiştir:

• Türk sahipli deniz ticaret filosunun tonaj bazında dünyada ilk 10 ülke arasında yer alması, yaş ortalamasının AB filosunun yaş ortalamasının altına çekilmesi,

• Türkiye’nin deniz yetki alanlarındaki deniz trafiğinin Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından tek elden izlenmesi ve yönetilmesi,

• Türk boğazları bölgesi ve Marmara Denizi’nin emisyon kontrol alanı olarak ilan edilmesi, mevcutlara ilaveten farklı bölgelerde acil müdahale, uygulamalı eğitim ve test merkezlerinin kurulması,

• Denizcilik eğitiminde yapılacak düzenlemelerle 100 bin adet zabit, 350 bin adet tayfa, 1 milyon adet amatör denizci sayısına ulaşılması,

• Hareket kabiliyeti sınırlı vatandaşların denizyolu ile ulaşımını kolay ve güvenli bir şekilde yapmasına imkan verecek düzenlemelerin tüm gemiler ve kıyı tesislerinde tamamlanması,

• Paris Liman Devleti Kontrolü Memorandumuna üyeliğin sağlanması ve gemi denetimi ile ilgili henüz taraf olmadığımız sözleşmelere taraf olunması,

• Ulaştırma Kıyı Yapıları Master Planı ile Bütünleşik Kıyı Alanları Planlaması’nın birbiri ile uyumlu hale getirilmesi, ayrıca yeni liman alanları, enerji, turizm ve balıkçılık kıyı yapılarının yer seçimi için entegre kıyı alanları yönetiminin sağlanması ve kıyı yapıları ulusal standartlarının oluşturulması,

• Türkiye’deki tüm balıkçı barınaklarının üst yapılarının tamamlanması ve mevcut 100 adet balıkçı barınağının yat ve tekne bağlama için yüzer ponton sistemleri ile donatılması,

• Ülkemizde denizin kullanımının özendirilerek tekne bağlama, barınma ve denize iniş rampalarıyla ilgili alt yapının tamamlanıp her 3000 kişiden 1 kişi yerine, her 75 kişiden 1 kişinin tekne sahibi olmasının sağlanması,

• Tuzla, Yalova ve Ereğli bölgelerinde mevcut olan tersanelerin teknoloji, finans ve işletmecilik modeli ile konsolidasyonu sağlanarak büyük kapasiteli tersaneler oluşturulması ayrıca ülkemizdeki mevcut iskele özellikli kıyı tesislerinin birleştirilerek ihtisas limanları kurulması ve sıvı yük için mevcut şamandıra sistemlerinin kaldırılarak dolfen terminal sistemine dönüştürülmesi,

• Deniz sigortasına ilişkin tüm uygulama ve düzenlemelerin tek plan üzerinden tatbik edilerek Türkiye deniz sigortası ulusal planının hayata geçirilmesi.