Türkiye’de çiğ süt lojistiğinde ve izlenebilirliğinde gelinen durumu değerlendirebilir misiniz?

Çiğ süt lojistiğine ve izlenebilirliğine bakmak için önce işletme başına düşen hayvan ve süt üretimimize bakmak gerekiyor. Bunu 2013 yılı AB rakamları ile karşılaştırarak verirsek daha anlamlı olur diye düşünüyorum. Buna göre Türkiye’de işletme başına düşen sağmal inek sayısı 4,4, AB’de ise 36,3, yıllık işletme başına düşen süt miktarı ise 13 ton/yıl, AB’de ise 240 ton/yıldır. Bunu güne çevirdiğimizde işletme başına düşen süt miktarı 3,5 kg, AB’de ise 658 kg’ye tekabül etmektedir. Bu rakamlarla biz nasıl süt lojistiğinden ve izlenebilirliğinden bahsedebiliriz. Görüldüğü gibi bizim her şeyden önce işletme büyüklüklerimizi optimum seviyeye çıkarmamız gerekiyor ya da her köyü bir işletme olarak alıp ona göre değerlendirme yaparak, işlemlerimizi buna göre yapmamız gerekiyor. Şu anda aynı köye süt almak için 4-5 sanayici veya süt toplayıcısı gitmektedir. Bu durumda biz daha çok enerji sektörüne hizmet etmekteyiz. Bir de çok uzun mesafelere süt taşınmaktadır. Bunu önlemenin yolu; Süt Toplama Bordu kurularak, sanayicinin ihtiyacı olan sütleri kalitelerine göre en yakın yerden sağlanmasıdır.

GÜNDE 24 BİN TON SÜT TESİSLERE GÖNDERİLİYOR

İhracatta başarılı olabilmenin yolu güçlü lojistikten geçiyor. Sektörün lojistik altyapısı ve de hizmet alınan lojistik kuruluşlarının sahip olduğu teknoloji, süt ve süt ürünlerinin AB’ye sağlıklı şekilde taşınması için yeterli mi?

Biz sütün lojistiğini; çiğ sütün toplama noktasından kalite kriterleri kontrol edildikten sonra, hijyeni muhafaza edilerek en uygun maliyetle ve en kısa sürede işleme tesisine teslim edilmesi, mamulün de tesisten alınarak tüketicinin ürünü satın alıncaya kadar soğuk zincir içinde taşınması ve depolanması olarak algılıyoruz. Görüldüğü gibi bu bir yatırım ve organizasyon işi. Süt toplama merkezine (tank) getirilen çiğ sütler sıcaklık kontrolünden geçirilir. Her tanktan numune alınır ve sürücü tarafından kesik süt (alkol) testi ve antibiyotik kontrolü yapılır. Çiğ süt uygunsa teslim alınır ve soğuk ortamda (+4 derece) muhafaza edilerek işleme tesisine teslimi gerçekleştirilir. İşletmede de çiğ sütler tekrar testlere tabi tutulur ve uygun olanlar teslim alınır, uygun olmayanlar ret edilir. Uygun olanlar öncesinde yapılan planlamaya göre farklı kalitedeki sütlerin özelliklerine göre ayrı tanklara yönlendirilmesi yapılır. Sürücülerin periyodik sağlık kontrolleri yapılır. Çiğ sütün korunması için sütün gün içinde işletmeye ulaştırılacak şekilde toplama planı yapılır. Tüm tanklar, araç ve ekipmanları her toplama sonrasında temizlenir ve dezenfekte edilir. Mamul ürünün niteliğine göre soğuk zincir içinde işletmeden alınarak bölgesel depolara veya koltuk deposu olarak tabir edilen küçük depolara sevk edilir. Depolarda da niteliğine göre ürünler muhafaza edilir ve buralardan da yine soğuk zincir içinde satış noktalarına sevk edilir. Satış noktalarında da ürünün iç sıcaklığı kontrol edilerek, satış anına kadar bozulmadan muhafazası sağlanır.

2014 yılı Türkiye İstatistik Kurumu rakamları esas alındığında ülkemizde 18 milyon 499 bin ton/yıl çiğ süt üretilmekte. Bunun 8 milyon 625 bin ton/yılı süt işleme tesislerine aktarılmaktadır. Bu da günde 23 bin 958 ton süt demektir. Süt toplama ülkemizde ağırlıklı olarak kamyonlar ile yapılmakta. Araç başına 13,8 ton süt toplandığı varsayıldığında yaklaşık 1700 araç her gün süt toplama işi ile uğraşmaktadır. Bu araçlar 4 bin 689 süt toplama merkezinden toplanan 5 bin 189 litre sütü her gün toplamaktadırlar. Anlattığım bu hususlar ulusal pazara hitap eden bütün firmalarımızın tamamında uygulanmaktadır. Kayıt altına alınan 8 milyon 625 bin 742 ton sütün bu şekilde lojistiği yapılmaktadır. Burada herhangi bir eksiklik bulunmamaktadır. Maalesef küçük mandıralarda sıcak süt toplanmakta ve ürün sevkiyatı yapılmaktadır.

Sütün depolanması ve soğutulması sürecinde uygulanan iyi hijyen uygulamalarından bahsedebilir misiniz? Şu anda ne kadarlık bir süt kayıtlı olarak sanayide kullanılıyor?

Sütün depolanması ve soğutulması: Süt sağımdan sonra 2 saat içinde toplanmayacak ise 8°C’ye, günlük toplanacak ise 8°C’nin altına, günlük toplanmayacak ise 6°C’nin altına soğutulmalıdır. Sütün işleme ve üretim tesisine taşınırken sıcaklığının 10°C’yi geçmemesi sağlanmalıdır.

Toplama, taşıma ve dağıtım: Süt toplama/taşıma işlemleri hastalığa neden olan mikroorganizmaları süte geçirme riski olan kişiler tarafından yapılmamalıdır. Süt toplayıcısı/satıcısı, çiğ süt hijyeninin korunması konusunda yeterli eğitimi almış olmalı, temiz kıyafet giymelidir. Toplama öncesinde süt toplayıcısı/taşıyıcısı, sütte bozulma veya kokuşma belirtilerinin bulunmadığının tespiti için her bir üreticinin sütünü kontrol etmelidir. Süt hijyenik koşullar altında toplanmalıdır.

Toplama, taşıma ve dağıtımda kullanılan ekipman: Ekipman kolay temizlenebilen, dezenfekte edilebilen, korozyona dirençli ve insan sağlığı açısından tehlike yaratmayacak, sütün özelliklerini bozmayacak. Ekipman (tanker, vanalar) her sevkiyat serisinden sonra temizlenmeli (günde en az bir kez) ve dezenfekte edilmelidir. Süt tankerleri süt taşıma dışında bir amaçla kullanılmamalıdır. Süt taşınırken sıcaklığının 10°C’yi geçmemesi sağlanmalıdır.

Sürücülerin periyodik sağlık kontrolleri yapılmalı. Çiğ sütün korunması için sütün gün içinde işletmeye ulaştırılacak şekilde toplama planı yapılır. Tüm tanklar, araç ve ekipmanları her toplama sonrasında temizlenir ve dezenfekte edilir. Noktadan toplanacak süt miktarı ve kalitesi bir gün öncesinden saha sorumlusu tarafından planlama birimine aktarılır. Bu veriler web tabanlı «googlemaps» harita destekli bir program ile toplama planına dönüştürülür. Bu plan sayesinde bir sonraki gün hangi tipte kaç araç ile sütlerin toplanacağı tespit edilir, daha planlama esnasında TL/ton maliyetleri ortaya çıkartılarak farklı planlama alternatifleri test edilir. Araçlar GPS/GPRS bazlı araç takip sistemleri ile 7/24 takip edilir. Sürücüler sesli yanıt sistemi üzerinden süt toplama merkezi ve miktar bilgilerini anında bildirir. Bu bilgiden yola çıkılarak bir yazılım ile toplanan (nokta ve kalite bazında) sütün işletmeye hangi saatte geleceği bilgisi anında hesaplanarak işletmeye online aktarılır. Süt toplama rutları üzerinde anlaşmalı istasyonlarda yakıt alımı, lastik değişimi ve diğer küçük tamir işlemleri anında gerçekleştirilir.

600 KM TAŞINAN SÜTLER VAR

İşletmeler süt lojistik maliyetlerinde hangi yollardan tasarruf sağlayabilirler? Bu hususta sanayicilere neler söylemek istersiniz? 

Sütler kimi zaman 600 km taşınmaktadır. Kimi toplama noktasına ise 4-5 toplayıcı süt toplamak için uğramaktadır. Bu durumda petrol çıkaran ülkelere hizmet edilmektedir. Bunu önlemek için yapılacak iş; sanayici ve sütü pazarlayan süt üretici birlikleri, damızlık birlikleri ve kooperatifler sütün kalite bazında toplanması ve fiyatlandırılması hususunda anlaşmalarıdır. Bu birlik veya kooperatiflerin oluşturacakları süt toplama ve pazarlama bordu sütleri buna göre toplayarak en yakın işleme tesisine vereceklerdir. Bu şekilde aynı yere 4-5 toplayıcı gelmeyecek, süt de 600 km taşınmayacaktır.

200 MİLYON DOLAR İHRACAT YAPILACAK

Türkiye’nin 2014 yılında 54 ülkeye 348 milyon dolar süt ve süt ürünü ihraç ettiğini söyleyen ASÜD Yönetim Kurulu Başkanı Harun Çallı, dâhilde işleme rejimi kapsamında diğer sektör ihracatları içinde yer alan süt ürünleri de dikkate alındığında bu rakamın 400 milyon doları geçtiğini açıkladı. Yılsonu itibariyle sektörün cirosunun 36 milyar TL civarında olacağını, ihracatta ise geçen yılın rakamlarının tutturulamayacağını vurgulayan Çallı, “Ancak 200 milyon dolarlık ihracatın yapılabileceğini düşünüyoruz. Çünkü ülkemizdeki çiğ süt fiyatı ile AB’deki çiğ süt fiyatları arasındaki makas gittikçe açılmaya başladı. Şu andaki yurtiçi çiğ süt fiyatlarımız 42-43 Euro cent iken, AB’de çiğ süt birim fiyatı 28-30 euro cent, ABD’de de 30 dolar cent civarındadır. Bu fiyatlarla alınan çiğ sütten üretilen ürünlerle ihracat yapmamız neredeyse imkânsız hale gelmektedir” dedi.

                               SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ DIŞ TİCARETİ (TON, $)

Kaynak: TÜİK ve ASÜD