Türkiye Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından hazırlanan ve Bakanlar Kurulu’na sevk edilen “Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleştirilmesi Hakkında Kanun Taslağı” Bakanlar Kurulu’nda imzaya açıldı. Bakanlık tarafından yapılan açıklamalara göre taslak 2012 yılı sonuna kadar Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kanunlaşarak yürürlüğe girecek.

Kanunun yürürlüğe girmesiyle Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü (TCDD)’nün demiryolu altyapı işletmesi olarak yapılandırılması, Türkiye Demiryolu Taşımacılığı Anonim Şirketi Genel Müdürlüğü’nün, “Demiryolu Tren İşletmecisi” olarak kurulması, kamu tüzel kişileri ile Türk Ticaret Sicili’ne kayıtlı anonim şirketlerin demiryolu altyapısı inşa etmesini ve bu altyapının kullanımı sağlanacak. Bununla birlikte kamu tüzel kişileri ile Türk Ticaret Sicili’ne kayıtlı anonim şirketlerin demiryolu altyapı işletmeciliği ve demiryolu tren işletmeciliği yapmasının önü açılacak.

Böylece demiryolu ulaştırması üzerindeki tekel durumu ortadan kalkacak. Özel şirketler de kendi vagon, lokomotif ve personeli ile yolcu ve yük treni işletmeciliği ile altyapı işletmeciliği yapabilecek durma gelecek. Diğer taşıma (karayolu, denizyolu, havayolu) modlarında olduğu gibi demiryolu taşımacılığı sektörü içinde de serbest rekabet ortamı yaratılmış olacak.

Kanunla neler değişecek?

Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleştirilmesi Hakkında Kanun Taslağı’nın satırbaşları şöyle:
- Alt yapı ve üst yapının birbirinden ayrılması,
- Kamu tüzel kişileri ile Türk Ticaret Sicili’ne kayıtlı özel anonim şirketlerin demiryolu alt yapısı inşa etmesi ve bu alt yapının kullanımı,
- Kamu tüzel kişileri ile Türk Ticaret Sicili’ne kayıtlı özel anonim şirketlerin altyapı işletmeciliği ve demiryolu tren işletmeciliği yapması,
- Ulusal demiryolu altyapı ağı; Türkiye sınırları içerisinde bulunan il, ilçe merkezleri ve diğer yerleşim yerleri ile limanlar, hava meydanları, organize sanayi bölgeleri, lojistik ve yük merkezlerini birbirine bağlayan, devlete veya şirketlere ait demiryolu altyapısı ağını ve bu ağın devlet ve şirketler tarafından işletmeciliğinin yapılabileceği,
- TCDD’nin (alt yapı işletmecisi) tasarrufunda olan gar, istasyon, lojistik ve yük merkezleri ile benzeri tesislerin demiryolu trafiği ile ilgili olmayan alanlarını tekel olmamak üzere işletmek, işlettirmek veya kiraya vermek,
- TCDD’nin (altyapı işletmecisi) tasarrufunda olmayan trafik yönetimi ücretlerini eşit şartlar içeren ve ayrımcılık oluşturmayan bir şekilde belirlemesi.
- Kamu tüzel kişileri ve şirketler;
   *Kendilerine ait demiryolu altyapısı inşa edebilir.
   * Kendilerine ve/veya başka şirketlere ait demiryolu altyapısı üzerinde demiryolu altyapı işletmecisi olabilir.
   * Alt yapı ve tren işletmecisi bakanlık tarafından yetkilendirilir.

- Demiryolu altyapısı bakım ve onarım hizmetleri, deniz ve iç sular üzerine yapılan taşımacılık ve bu kapsamdaki liman hizmetleri için TCDD Yönetim Kurulu onayı ile 5 yıl süre ile hizmet alımı yapabilir.

- Türk Tren A.Ş. Yönetim Kurulu çeken-çekilen araçların bakım ve onarım hizmetleri ile çeken-çekilen araçların kiralanması için 5 yıl süre ile hizmet alımı yapabilir.

Kamu hizmeti yükümlülüğü

Belirli bir hat üzerinde her hangi bir demiryolu tren işletmecisinin normal ticari şartlarda veremediği bir demiryolu yolcu taşımacılığı hizmetinin halka verilmesini sağlamak amacıyla konuyla ilgili bir sözleşmeye dayalı olarak Bakanlığın görevlendirmesi üzerine yerine getirilen demiryolu yolcu taşımacılığı hizmetidir. Bu kapsamda Bakanlık bir sözleşmeye dayanarak bunu tren işletmecisine yaptırabilir.

- TÜLOMSAŞ, TÜVASAŞ ve TÜDEMSAŞ’ın sermaye payları bedelsiz olarak hazineye devrediliyor. Bu durumda adı geçen kurumların sermaye paylarının tamamı veya bir kısmı özel şirketlere satılabilir.

- TCDD’nin (alt yapı yöneticisi) ve Türk Tren 5 yıl süre ile yatırım programlarında yer alan yatırımlarının finansmanı, işletme bütçesinde yer alan finansman açıkları ve fiili finansman açığı ile işletme bütçesinde ön görülen arasındaki fark hazine tarafından karşılanacak.

Özel sektörün talepler listesi kabarık

5 yılı aşkın süredir sektöre çağ atlatacak düzenlemeyi bekleyen demiryolu taşımacıları ise 2013’ten önce sektörde yeni dönemin başlamasını istiyor ve yasanın çıkışını geciktiren engellerin ortadan kaldırılması gerektiğini düşünüyor.
Özel sektöre göre demiryolu ağının mevcut fiziki durumu, uzunlukları ve kapasitesi, yük taşımacılığının hızlı bir şekilde artmasını engelleyici bir unsur… Yetkililer yük taşımacılığı trafiğine yönelik çok ciddi altyapı çalışmalarının acilen başlatılmasının ve tamamlanmasının, serbestleştirme sürecinin hızlı bir şekilde ilerlemesi için zorunlu olduğu görüşünde. “Eğer üzerinde gidilecek yol yoksa veya verimli taşımacılığa izin verecek altyapı, sinyalizasyon, destekleyici terminal ve diğer yapılanmalar yoksa demiryolu taşımacılığının gelişmesi de mümkün olmayacaktır” diyen yetkililer bununla birlikte TCDD veya yeni kurulacak demiryolu kamu kuruluşunun, yeterli çekiş gücü ve vagon parkına sahip olmamasının serbestleştirme sürecinin hızlı ve sağlıklı bir şekilde hayata geçirilmesinin önünde engel oluşturabileceği uyarısında bulunuyor.
Özel sektörün üzerinde durduğu bir diğer nokta da, bilgi, deneyim ve en önemlisi finansal gücü yüksek yabancı bir işletmecinin piyasa hâkimiyetini ele geçirebilecek olması ihtimali… Sektör temsilcileri, “Bu nedenle, Türk özel sektörünün bu geçişe hazırlanmasını sağlayacak koşulların oluşturulması; ayrıca kamu ve özel sektör işbirliğinin, üretim ve inşaat alanlarında olduğu gibi, demiryolu işletmeciliği alanında da geliştirilmesi sağlanmalıdır” diyor. Öte yandan eğitimli ve nitelikli insan gücü yetiştirilmesi amacıyla, kamu-özel sektör-sivil toplum kuruluşları ve akademik çevrelerce ortak adımların atılmasını sağlayacak bir önderlik mekanizmasının oluşturulması da dile getirilen başlıklar arasında yer alıyor.
Özetle özel sektörün demiryolu serbestleştirme sürecindeki beklentilerini şu 5 ana başlık altında toplamak mümkün: Ülke yararının önceliği, yük öncelikli altyapı yatırımları, teşvik edici bir geçiş süreci, kamu-özel sektör rekabet eşitliğinin sağlanması, hava ve denizyolunda olduğu gibi demiryolu taşımacılığında da ÖTV muafiyetinin tanınması.