AB mevzuatına uygun olarak demiryolu sektörünün yasal ve yapısal çerçevesinin oluşturulması amacıyla 1 Mayıs 2013 tarihinde çıkarılan Türkiye Demiryolu Sektörünün Serbestleştirilmesi Hakkında Kanun’u ile demiryolu taşımacılığında yeni bir sürece girildi. Demiryollarında serbestleşmenin önünü açan düzenleme kapsamında TCDD bünyesinde TCDD Taşımacılık A.Ş. adında bir demiryolu taşımacılık şirketi kurulacak. Şirket kurma çalışmaları kapsamında Bakanlık Müşaviri Adnan Ekinci koordinatörlüğünde, Genel Müdür Yardımcısı Adem Kayış başkanlığında alan uzmanlarından oluşan bir komisyon kurulduğunu belirten TCDD Genel Müdürü Süleyman Karaman, komisyonun 6461 sayılı kanun gereği demiryolu altyapı işletmecisi olarak TCDD’nin yeniden yapılandırılması ile yük ve yolcu taşımacılığı yapmak amacıyla demiryolu tren işletmecisi görevini yerine getirmek üzere TCDD’nin bağlı ortaklığı olarak TCDD Taşımacılık A.Ş.’nin kurulmasına yönelik hazırlık çalışmalarının devam ettiğini söyledi. 2014 yılı sonu itibariyle TCDD ile TCDD Taşımacılık A.Ş.’nin ayrışması çalışmalarının tamamlanacağını belirten Karaman, kanun ile yük ve yolcu taşımacılığı rekabete açılacağını, özel sektörün kendi trenleri ve kendi personeli ile demiryolu taşımacılığı yapma imkânına kavuşacağını ve kaynakların daha verimli kullanılması sayesinde taşımacılık maliyetlerinin de düşeceğini söyledi. 

 

ULUSLARARASI YÜK TAŞIMACILIĞI 10 YILDA %63 ARTTI 

 

Son 10 yılda demiryolu sektörüne ne kadarlık bir kaynak aktarıldı? Bu kaynak aktarımı kapsamda gerçekleştirilen çalışmalar hakkında bilgi verir misiniz? Hayata geçirilen projeler ile yük taşımacılığında nasıl bir artış sağladı?

 

2003-2013 yıllarında 2013 fiyatları ile demiryolu sektörüne yaklaşık 40 milyar kaynak aktarılmıştır. Bu önemli kaynakla birlikte yük taşımacılığına yönelik projelere de önem verilmiştir. Bu çerçevede, ülkemizde doğu-batı yönleri doğrultusunda kesintisiz bir demiryolu ana koridoru oluşturularak gerek ulusal gerekse Avrupa-Asya arasında transit ulaşım olanaklarının artırılması ve kombine taşımacılığın geliştirilesi amacıyla demiryolu yük taşımacılığı projelerine öncelik verilmiş bulunmaktadır. Teşebbüsümüzce 2004 yılı başından itibaren blok tren işletmeciliğine geçilmiştir. Blok tren uygulaması ile 2012 yılında 25,7 milyon ton yük taşınarak 2002’ye göre yük taşıma miktarında %76, yük taşıma gelirinde %290 artış sağlanmıştır. 2014 yılının başında olmamız nedeniyle 2013 yılının kesin rakamları belli değildir, ancak 26 milyon ton yük taşınması beklenmektedir. Yurtiçi blok trenlerin sefere konulmasının yanı sıra Türkiye’den batıda Almanya, Macaristan, Avusturya, Bulgaristan, Romanya, Slovenya, Polonya, Çek Cumhuriyeti, doğuda İran, Suriye ve Irak’a; Orta Asya’da Türkmenistan, Kazakistan ve Pakistan’a karşılıklı olarak blok trenler işletilmektedir. 2012 yılında 2,1 milyon ton yük taşınarak 2002 yılına göre uluslararası yük taşıma miktarında %63 artış sağlanmıştır.

Derince, Bandırma, Alsancak, Samsun, İskenderun ve Mersin limanlarından denizyolu-demiryolu, demiryolu-denizyolu bağlantılı kombine taşımacılık; Halkalı, Köseköy, Derince, Bozüyük, Çukurhisar, Ankara, Boğazköprü, Eskişehir, Kayseri, Başpınar, Biçerova, Mersin v.b. işyerlerinden demiryolu-karayolu bağlantılı uluslararası kombine yük taşımacılığı yapılmaktadır. Diğer taşıma modları arasında rekabeti kaldırıp işbirliğini amaçlayan konteyner taşımacılığı gün geçtikçe artan bir hızla ulaştırma sektöründe tartışmasız ve önemli bir taşıma şekli olmaya başlamıştır. Bu kapsamda 2003 yılında 658 bin ton/yıl olan demiryoluyla yapılan konteyner taşımacılığı 2012 yılında yaklaşık 13 kat artarak 8,3 milyon ton/yıla çıkmıştır. Yine kesin veriler henüz alınmadığı için 2013 yılında 8,7 milyon ton yük taşındığı tahmin edilmektedir. Diğer şahısların kendi vagonuyla yük taşıması ve vagon kiralaması teşvik edilmiş, bu çerçevede 52 adet firmayla taşımacılık yapılmaktadır. 3 bin 321 adet diğer şahıslara ait vagonla hatlarımızda taşıma yapılmakta olup, bu vagonlarla 2012 yılında 6 milyon ton yük taşıması yapılmış, 2009 yılında diğer şahısların taşıma oranı ,4’ten 2012’de %23,5’e ulaşmıştır. 2013 yılında da 6,1 milyon ton yük taşınması beklenmektedir.

Yürüttülen bir diğer çalışma ise lojistik merkez çalışmaları. 2011 yılı yatırım programına alınan Kahramanmaraş (Türkoğlu), Mardin, Kars, Sivas ve Habur lojistik merkezleri ile birlikte lojistik merkez adedi 18’e ulaşmaktadır. Proje tutarı 515 milyon TL’dir. Samsun (Gelemen), Uşak, Denizli (Kaklık), İzmit (Köseköy) ve Halkalı olmak üzere, 5 adet lojistik merkez işletmeye açılmıştır. Eskişehir (Hasanbey), Balıkesir (Gökköy), Bilecik (Bozüyük), Mardin, Erzurum (Palandöken) ve Mersin (Yenice) lojistik merkezlerinin inşaat çalışmaları devam etmektedir. Diğer lojistik merkezlerine ilişkin  proje, kamulaştırma ve inşaat ihale işlemleri sürmektedir. Lojistik merkezler işletime açıldığında, Türk Lojistik Sektörüne yıllık yaklaşık 40 milyar dolarlık katkı sağlaması, ilave 26 milyon ton taşıma üretmesi, 8 milyon metrekare konteyner stok ve elleçleme sahası kazandırması beklenmektedir. Ayrıca TCDD tarafından; Alsancak Limanı içerisinde liman "Yükleme-Boşaltma ve Lojistik Alanı" oluşturulması, Derince Liman geri sahasındaki Derince Gar’ın yeniden yapılandırılarak yük merkezi kurulması, Çandarlı Limanı geri sahasında Biçerova İstasyonu’nda, Samsun Limanı geri sahasında, Tekirdağ Liman içerisinde ve geri sahasında, Bandırma Limanı geri sahasında Kuşcenneti İstasyonu’nda, Çatalağzı Eren Enerji Limanı geri sahasında Mersin Limanı geri sahasında bulunan Tırmıl’da yük merkezi oluşturma çalışmaları sürdürülmektedir. Ayrıca, demiryolu taşımalarının artırılması, kombine taşımacılığın desteklenmesi, yükleme-boşaltma faaliyetlerinin daha modern bir şekilde verilmesinin sağlanması amacıyla Mersin Limanı geri sahasında bulunan Taşkent İstasyonu’nda ve İskenderun Limanı geri sahasında yük merkezi oluşturulması planlanmaktadır. 

 

Uluslararası alanda da Viking Treni, İpek Rüzgar Projesi gibi yürütülen önemli çalışmalar var. Bu projelerde nasıl bir aşamaya gelindi? Projeler hayata geçirildiğinde demiryolu taşımacılığı alanında ne tür kazanımlar sağlanacak? 

 

“Viking Treni”, Baltık Denizi ile Karadeniz arasında Klaipeda, Odessa  ve İliçevski deniz limanlarını demiryolu ile birleştiren önemli bir kombine taşımacılık projesidir. TRACECA koridoru üzerinden Avrupa’nın en kısa yoldan Ortadoğu ve Asya’ya bağlanması hedeflenmektedir. Viking Treni’nin, Türkiye üzerinden Akdeniz, Avrupa, Ortadoğu ve Orta Asya bağlantısı sağlanabilecektir. TCDD ile Ukrayna Demiryolları arasında 25 Eylül 2013 tarihinde intermodal taşımacılığın ve Viking Treni’nin geliştirilmesine ilişkin olarak Ankara’da bir Mutabakat Zaptı imzalanmıştır.

Hayata geçirilen bir diğer önemli proje Türkiye-Rusya Tren Feri Hattı’dır. Samsun Limanı’nda kapak atma rampası, dolfen ve boji değiştirme tesisi bağlantı yolları inşaatı tamamlanarak Türkiye’nin Samsun, Rusya’nın Kavkaz limanları arasında kurulan tren feri hattı ile kombine taşımacılık başlatılmıştır. Bugüne kadar 82 sefer yapılarak, 84.462 ton yük taşınmıştır.

Yine demiryoluyla kısa sürede ve ekonomik olarak Avrupa ve Asya arasında kombine yük taşımacılığı yapılması amacıyla Derince ve Tekirdağ arasında tren feri işletmeciliğine başlanmıştır. Bugüne kadar 32 sefer yapılarak, 29 bin 21 ton yük taşınmıştır. Tekirdağ ve Derince limanları için işletme izinleri alınarak Tekirdağ-Derince arası tren feri taşımacılığı yeniden başlatılmış olup, Ankara-İstanbul YHT yol çalışmaları nedeniyle Derince-Köseköy-Sapanca-Bilecik arası yol trafiğe kapandığından taşımalar Köseköy’e kadar yapılabilmektedir. Ayrıca Ukrayna-Türkiye arasında Karadeniz koridorunda demiryolu+feribot bağlantısıyla yıllık 100 bin ton yük taşıması yapılmaktadır. Yine Van Gölü geçiş kapasitesinin artırılmasına yönelik ilk aşamada 2 adet 50 vagon taşıma kapasiteli feribot alımı ile iskele onarımı ve feribot bakım-onarım tesisi yapım çalışmalarının tamamlanması ile Türkiye-İran-Türki Cumhuriyetler ve Türkiye- Pakistan ve Afganistan arasındaki demiryolu yük taşımacılığının artırılması hedeflenmektedir. Önemli projelerden birisi de hızlı tren hattında yük taşımacılığıdır. Ülkemizin özellikle otomobil ve sınai üretim tesislerinin yoğun olarak bulunduğu Bursa’ya, Bursa-Osmaneli Hızlı Tren Projesi’nin tamamlanması ile demiryolu bağlantısı sağlanacaktır. Bu sayede sanayi, ithalat ve ihracat pazarının dinamik koridoru olan ve yüksek taşıma potansiyeline sahip Bursa hızlı tren hattında demiryolu yük taşımacılığı yapılması hedeflenmektedir. Halkalı-Edirne-Kapıkule hızlı tren hattı projesinin tamamlanması ile birlikte mevcut konvansiyonel hattın yük taşımacılığına tahsis edilmesi ile ithalat ve ihracat taşımalarında sunulan hizmet seviyesi ve taşınan yük miktarının artırılması beklenmektedir. 

İPEK RÜZGAR PROJESİ İLE ÇİN’E UZANILACAK 

 

Uluslararası projelerden birisi de İpek Rüzgarı Projesi’dir. Proje kapsamında 28 Kasım 2012 tarihinde ülkemiz, Azerbaycan, Gürcistan ve Kazakistan tarafından “Ulaştırma Şebekeleri ve Kargo Taşımacılığı Organizasyonu Ortak Faaliyetleri İlkeleri Üzerine Mutabakat Zaptı” imzalanmış ve sözkonusu proje ile ilgili çalışmalara başlamak üzere ilgili ülkeler tarafından bir çalışma grubu oluşturulmuştur. İpek Rüzgarı Projesi ile Türkiye’den Gürcistan üzerinden Azerbaycan’a demiryolu, Azerbaycan’ın Alat Limanı ve Kazakistan’ın Aktau Limanı arasında feribot ve Kazakistan ötesi Çin’e kadar demiryolu ile taşıma yapılabilecektir. İpek Rüzgarı İntermodal Blok Tren Projesi ile Kazakistan-Türkiye arasındaki blok tren seyahat süresinin azaltılması hedeflenmektedir. Ayrıca Kazakistan tarafından Çin’le yapılacak bağlantı yük taşıma miktarlarını da önemli ölçüde artıracaktır. Türkiye’de Marmaray Projesi’nin ve Kars-Tiflis-Bakü demiryolu projesinin tamamlanmasıyla Çin ile Avrupa arasında Türkiye üzerinden kesintisiz blok tren taşımacılığı yapılabilecektir. Kazakistan’dan ve Çin’in kuzeyinden gelen yükler Türkiye üzerinden tren taşımacılığıyla Avrupa’ya ve Ortadoğu’ya ulaştığı gibi Türkiye’nin güneyinden deniz bağlantısıyla Afrika’ya da ulaşabilecektir. 

Bir diğer önemli proje de Pakistan-İran-Türkiye Demiryolu Hattı’dır. Avrupa-Asya arasındaki transit koridorlar içerisinde yer alan Güney Trans Asya Demiryolu Hattı’nın gelişimine önemli katkı sağlayacak olan “Pakistan-İran-Türkiye Demiryolu Hattı” ile Pakistan’ın ve Hindistan’ın Avrupa, Ortadoğu, Orta Asya ve Çin bağlantısı sağlanmıştır. Trenin başlangıcından bu yana 6 adet Pakistan’dan ve 8 adet Türkiye’den olmak üzere, toplam 14 adet ticari tren işletilmiştir. Pakistan’da yaşanan sel felaketinden dolayı yardım götürmek üzere düzenlenen 15 adet trenle 475 adet konteyner Pakistan’a gönderilmiştir. Ayrıca BALO projesi ile Anadolu’daki sanayici ve ihracatçıya ait yüklerin başta Almanya’nın Münih ve Köln şehirleri olmak üzere, Avrupa’nın iç kesimlerine demiryolu ile ulaştırılması ve dolayısıyla ülkemiz ihracatına Avrupa pazarında rekabet avantajı sağlanması hedeflenmektir. 

 

Marmaray’dan Bakü-Tiflis-Kars’a demiryolu projeleri, Türkiye’de demiryolu taşımacılığında nasıl fırsatlar yaratacak? Bu projeler Türkiye’nin lojistik “Hub” olma hedefinde nasıl bir rol oynayacak?

Türkiye’nin asırlık rüyası ve dünyanın en önemli projesi olan Marmaray projesiyle Gebze’den Halkalı’ya kesintisiz demiryolu ulaşımı sağlanacak ve kentiçi trafik sorununa köklü çözüm olacaktır. Avrupa Birliği'nin hızlı tren ağlarıyla uyumu yönünde önemli bir adım olan Marmaray, Ankara-İstanbul Hızlı Tren, Kars-Tiflis projeleri gibi projelerin gerçekleştirilmesiyle birlikte Gebze’den Halkalı’ya kesintisiz demiryolu ulaşımı sağlanarak, Avrupa'dan Asya'ya, batıdan doğuya kesintisiz, hızlı, ekonomik bir demiryolu bağlantısı ile özellikle uluslararası ve transit yük taşımacılığında artış hedeflenmektedir. Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu Hattı, Marmaray ve diğer projelerle birlikte Avrupa'dan Çin'e kesintisiz demiryolu koridorunun önemli bir bölümüdür. Bakü-Tiflis-Kars demiryolu projesiyle ilk etapta yıllık 6.5 milyon ton yük taşınacaktır. Türki Cumhuriyetlere doğrudan bağlanılması halinde mevcut taşıma miktarının 3 katı kadar transit taşıma yapılması ve demiryollarının başa-baş hedeflerinin çok daha kısa sürede gerçekleşmesi sağlanacaktır. Projenin 2014 yılında tamamlanması planlanmaktadır. Marmaray Projesi ve Bakü-Tiflis-Kars demiryolu hattı projesi tamamlandıktan sonra, Silk Wind projesi (İpek Rüzgarı)  ile Türkiye üzerinden Avrupa ile Çin arasında kesintisiz kombine yük taşımacılığı yapılabilecektir. Projenin ve Çin-Kazakistan-Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye güzergahınının etkinliğini arttıracak Jezkazgan-Beyneu hattı yapım çalışmaları devam etmektedir. TRACECA (Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaşım Koridoru) bünyesinde, AB finansmanlı Lojistik Merkezleri ve Deniz Otoyolları II projesi kapsamında yürütülen  Silk Wind (İpek Rüzgarı) Projesi’ne Türkiye, Gürcistan, Azerbaycan ve Kazakistan dahil olmuştur. 

 

TCDD olarak sektörün en büyük sorunu olan altyapıyı iyileştirmek için son yıllarda önemli hamleler yaptınız. Yenileme ve iyileştirme çalışmaları hakkında bilgi verir misiniz?  

 

Mevcut hatlarımızın yenileme, bakım ve onarımı için ihtiyaç duyulan rayın ülkemizde üretilmesi için Kardemir’le işbirliği yapılmıştır. Bu sayede 60 kg/m’lik raylar üretilerek demiryolu yenilemelerinde kullanılmıştır. Yol yenilemelerinde ilk kez 60 kg/m’lik raylar ve B70 beton traversler kullanılmaya başlanılmıştır. Son 10 yılda 7.750 km yol yenilemesi gerçekleştirilmiştir. 2014 yılında da yol yenileme çalışmaları program çerçevesinde devam edecektir. 2013 yılında toplam hattımız yaklaşık 'si olan 1014 km yol yenileme çalışması yapıldı. 2014 yılında da hiç hız kaybetmeden yurdun dört bir yanında 1100 km. yol yenileme çalışması planlanmıştır. Bu hatlar şunlardır; Halkalı-Çerkezköy, Pamukova-İnönü, Yenifakılı-Kayseri, Beylikköprü-Yalınlı, Alaşehir-Uşak, Alp-Erzincan, Taşoluk-Beyoğlu, Dumlupınar-Afyonkarahisar, Alayunt-Afyonkarahisar, Afyon-Akşehir, Argıthan-Ilgın, Gökçedağ-Nusrat, Erzincan-Demirkapı. Tabi yol çalışmaları yapılırken yük trafiğinin aksatılmaması için önlemler alınmaktadır.  Bu nedenle günlük 8 saati aşmayacak ve yük trafiğini minimum etkileyecek şekilde yapılmaktadır. 

 

DEMİRYOLU SEKTÖRÜ 2023 HEDEFLERİ

• Toplam 25.000 km demiryolu uzunluğuna ulaşılması, 

• 4.400 km’lik hat yenilenmesi yapılarak tüm hatların yenilenmesinin tamamlanması,

• Demiryolu taşımacılık payının; yolcuda ve yükte ’ e çıkarılması, 

• Demiryolu sektörünün serbestleşme sürecinin tamamlanması, 

• Milli Demiryolu standartlarının oluşturulması, 

• Geliştirilen “Milli Sinyal Sisteminin” yaygınlaştırılarak marka haline getirilmesi, 

• Mevcut araçların hızlı tren hatlarına uygun hale getirilmesi, her türlü demiryolu aracının ülkemizde üretilmesi, 

• Demiryolu Ulaşım Enstitüsü’ nün kurularak faaliyete geçirilmesi, 

• Milli Demiryolu sanayisi ile AR-GE’sinin desteklenmesi ve her türlü demiryolu teknolojisinin geliştirilmesi, 

• Uluslararası demiryolu koridorlarının geliştirilmesinin sağlanması, 

• TCDD’nin 2023 yılında yük taşımacılığında 57.2 milyar ton-km performansına ulaşılması.