Prof. Dr. Mustafa ILICALI

UYGAR Başkanı
Bahçeşehir Üniversitesi Öğretim Üyesi
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkan Danışmanı

mustafa.ilicali@bahcesehir.edu.tr

1- ‘Yeni Karayolu Taşıma Kanunu’na neden ihtiyaç duyulmakta?

Karayolu yolcu taşıma sektöründe ulaşılmak istenen hedeflere daha etkin ve süratli bir şekilde ulaşılmasına hizmet etmek üzere, karayolu yolcu taşımacılığı alanında faaliyet gösteren tüm aktörlerin katılımlarıyla kamu tüzel kişiliğini haiz olmak üzere kurulacak Türkiye Karayolu Yolcu Taşımacılar Birliği, merkezi idarenin bu alanda düzenlemeler yapmakla görevlendirilmiş birimleriyle işbirliği ve uyum içerisinde çalışarak ve bir yandan uluslararası, şehirlerarası, iliçi ve şehiriçi karayolu yolcu taşımacılığı yapan tüm gerçek ve tüzel kişilerin müşterek ihtiyaçlarını karşılarken, bir yandan da karayolu ulaştırma sisteminin iyi işlemesini sağlayacak düzenlenmeleri hayata geçirerek, çevreye duyarlı, diğer ulaşım türleri ile bütünleşmiş, kamu - özel sektör işbirliğine dayanan ve sürdürülebilir bir karayolu ulaştırma sisteminin oluşturulmasına ve karayolu trafik güvenliğinin arttırılmasına katkı sağlayacaktır.

Ayrıca ulaştırma teknolojileri o kadar hızlı gelişmektedir ki, daha fazla yolcu ve yükün gittikçe azalan zaman dilimleri içerisinde ve azalan maliyetlerle, güvenli bir şekilde taşınabilmesi için her geçen gün yeni teknolojiler geliştirilmektedir. Buna karşılık artan talebi karşılamak için alınacak kararların kesinlikle bilgiye dayalı olması gerçeği, ulaştırma alanında her geçen gün önem kazanmaktadır.

2- ‘Karayolu Taşıma Kanunu’ hangi temel amaçlar üzerine oturuyor?

Hızlı, ekonomik, güvenli, çevreye az zarar veren ve çağın koşullarına uygun bir ulaştırma sisteminin kurulması, ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel yapısının gelişmesine etki eden başlıca faktörlerdendir. Doğal kaynakların verimli bir şekilde kullanılması, mal ve hizmetlerin hızlı dağıtılması, iç ve dış ticaretin geliştirilmesi ancak yolcu ve yük taşımacılığının dikkatli bir şekilde planlanması ve düzenli bir ulaştırma ağının oluşturulması ile mümkün olacaktır.
Ülkemiz yük ve yolcu taşımacılığında payı her geçen yıl artarak 2004 yılı itibariyle %95’in üzerine çıkan karayolu yolcu taşımacılığının da bu çerçevede verimli ve Avrupa Birliği müktesabatına uyumlu bir şekilde planlanması, hem ülke kalkınması hem de taraf olunan uluslararası antlaşmaların gerekleri açısından bir zorunluluk olarak belirmektedir.

3- Bu kanunun Avrupa Birliği’ndeki süreci nasıl işledi?

1957 Roma Antlaşması ile ortak politika oluşturulacak üç ana konudan biri olarak belirlenen ulaştırmayla ilgili temel Avrupa Birliği politikaları, ulaştırma pazarlarının entegrasyonu ve tekellerin kaldırılmasının desteklenmesi, adil olmayan uygulamalardan kaçınılması; sınır geçişlerini kolaylaştıracak, etkin lojistik ve çalışma imkanları yaratarak, kişilerin, malların, işleticilerin ve müşterilerin ulaşımına, dolayısıyla ekonomik ve sosyal refaha katkıda bulunarak Avrupa genelinde ulaşımda etkinliğin arttırılması; tüm ulaştırma sistemlerinin entegrasyon içinde kullanılması, yük taşımasında demiryolu, iç suyolu, kısa deniz taşımacılığı ve kombine taşımaya, ayrıca yolcu taşımasında toplu taşımaya öncelik verilmesi; kullanıcılara, çalışanlara ve tüm topluma sosyal ve çevre açısından kabul edilebilir, güvenli bir ulaştırma ortamının sağlanması, ulaştırma güvenliğinin iyileştirilmesi ve bu amaca yönelik hedefler konulması; Avrupa’da mevcut yasal düzenlemelerdeki farklılıkların azaltılması ve ulaştırma sisteminin (altyapı, araç ve ekipmanlar, hizmetler ve işlemler) inşası ve işletiminin iyileştirilmesi olarak özetlenebilir.
Bu temel politikaların hayata geçirilmesi için yapılması gerekli görülen hususlar da mevzuatın uyumlaştırılması, liberalleştirme, çok modlu ulaştırmanın geliştirilmesi, altyapının geliştirilmesi, yolcu taşımacılığında toplu taşımanın yaygınlaştırılması, akıllı ulaştırma sistemlerinin geliştirilmesi, araştırma ve geliştirmede işbirliği, dışsal maliyetlerin içselleştirilmesi uygulaması, sınır geçişlerindeki işlemlerin iyileştirilerek transit geçişlerin kolaylaştırılması ve uluslararası taşımalarda suç ve dolandırıcılığın azaltılması olarak belirlenmiştir.
Avrupa Birliği Komisyonu tarafından ulaştırma hizmetleri ile ilgili sorun ve ihtiyaçlara çözüm getirebilecek bir ulaştırma politikasının oluşturulması maksadıyla yayınlanan “2010 için Avrupa Ulaştırma Politikası, Karar Verme Zamanı” isimli Beyaz Kitap ise sürdürülebilir kalkınmanın gereği olan sürdürülebilir ulaştırma için çizilen ve otuz yıla uzanan bir geleceğe ilişkin stratejinin ilk aşamasıdır. Beyaz Kitap’ta yol ve çevre kirliliği, trafik yoğunluğu gibi sorunların azaltılması bakımından ulaştırma sektöründeki büyüme ile genel ekonomik büyüme arsındaki yapının düzenlenmesi ve ekonomideki rekabet gücünün korunması çerçevesinde bir yaklaşım belirlenmiştir. Avrupa Birliği’nin gelecek dönem ulaştırma politikalarının çerçevesini belirleyen bu çalışmanın temel esasları, taşıma türleri arasında dengeli dağılımın gerçekleştirilmesi, taşımacılıkta darboğazların ortadan kaldırılması, kullanıcıların taşıma politikalarının merkezine getirilmesi ve küresel taşıma yönetimi olmak üzere 4 ana başlıkta toplanmaktadır.

Dünyada, büyük oranda yük taşımacılığı birbirini tamamlayan hızlı, ekonomik ve güvenli taşımaya elverişli Kombine/intermodal/multimodal sistemlerden yararlanılarak yapılmaktadır.Bu sistemde gerektiğinde karayolu, demiryolu, denizyolu ve havayolu birlikte kullanılmaktadır. Son dönemde petrol ve doğal gaz taşımaları için hem uluslararası transit geçişler, hem de ülke içi transferler için yoğun şekilde yeni boru hattı projeleri de uygulamaya sokulmaktadır.

4- Bu kanunda ‘öne çıkan hususları’ nasıl sıralayabiliriz?

Bu çerçevede, karayolu ile yolcu taşımacılığı alanında öne çıkan hususlar teknik ve hukuki altyapıların geliştirilmesi, kalitenin geliştirilmesi, kontrol ve cezaların sıkılaştırılması; kamu bütçelerinin sınırlandırılması ve özel sektör yatırımlarının arttırılarak sağlanması; taşımacılık ve insan ilişkisi üzerinde ciddi şekilde durulması; kullanıcı hakları ve kullanıcı sınırlarının belirlenmesi; kamu hizmetlerinde yüksek kalite seviyesinin oluşmasının sağlanması ve kent trafiğinin yaşam kalitesine uygun düzenlenmesi olarak sayılabilir.

5- Ülkemizde bu konunun değerlendirilmesinin ‘Kalkınma Planları’ kapsamında bir arka planı var mıdır?

Ülkemizde de Karayolu Ulaştırması 2013 Vizyonu, 9. Kalkınma Planı Karayolu Ulaşımı Özel İhtisas Komisyonu raporuyla “ulusal ve uluslararası hukuk ve kurallarla uyumlu, trafik güvenliğini ön planda tutan, doğal çevreye duyarlı, ülke ekonomisine ve sosyal yaşamına katkı sağlayan, gelişmiş teknolojilerinin üst düzeyde kullanıldığı, hizmet düzeyi yüksek, serbest piyasa koşullarında rekabete dayanıklı, ülkemizin coğrafi konumunu ve doğal kaynaklarını kullanabilen, diğer ulaşım türleri ile sağlıklı, adil ve dengeli bir biçimde bütünleşmiş bir karayolu ulaştırma sisteminin oluşturulması” olarak belirlenmiş bulunmaktadır.

6- Kanunun işlerliği hususunda nasıl bir ‘taslak yol haritası’ çizilebilir?

Karayoluyla yük ve yolcu taşıma sektöründe faaliyet gösteren bütün aktörlerin kısaca değinilen bütün bu amaçların gerçekleştirilmesi yönünde daha etkin bir rol üstlenerek sektörün gelişimine katkıda bulunmaları, halen devam etmekte olan çalışmalara ivme kazandıracak ve Avrupa Birliği ile yürütülen müzakerelerde askıya alınmış bulunan 8 fasıldan biri olan “Ulaşım Politikaları”nın da müzakereye açılması açısından fayda sağlayacaktır.
 

7- Kanunun işlerliği ile ‘yol haritasında’ kurumlar arası koordinasyon ve rol paylaşımına dair neler söylenebilir?

Türkiye Karayolu Yolcu Taşımacılar Birliği, bir yandan sözü edilen bu aktörlerin müşterek ihtiyaçlarını karşılamak; mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak; meslek mensuplarının birbirleriyle, yurt içindeki ve yurt dışındaki benzer kişi ve kuruluşlarla olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hakim kılmak ve mesleki disiplini korumak amaçlarına hizmet ederken bir yandan da 9. Kalkınma Planı Karayolu Ulaşımı Özel İhtisas Komisyonu raporuyla belirlenmiş bulunan Karayolu Ulaştırması 2013 vizyonunda dile getirilen güvenilir bir veri tabanına dayalı, çevreye duyarlı, orta ve uzun vadeli çözümleri de içeren bir stratejik plan çerçevesinde diğer ulaşım türleri ile bütünleşmiş, kamu – özel sektör işbirliğini içeren bir karayolu ulaştırma sisteminin oluşturulması; karayolu ulaştırma sisteminin işlemesini sağlamak amacıyla hukuka uygun mevzuatın düzenlenmesi, iyileştirilmesi ve denetleme işlevlerine hız ve ivme kazandırılması; sürdürülebilir serbest rekabet ortamını oluşturan bir sistem tesisi; karayolu ulaştırmasında çalışanların bilinçlendirilmesi için eğitimlerin etkinleştirilmesi; sektörde mali ve mesleki yeterliliği tescillenmiş firmaların faaliyet göstermelerinin sağlanması; karayolu trafik güvenliğinin arttırılması; mevcut karayolu altyapısının fiziki ve geometrik standartlarının yükseltilmesi ve etkin bakım hizmetlerinin gerçekleştirilmesi hususlarında da katkı sağlayacaktır.

8- Karayolu Taşımacılar Birliği Kanunu kimleri doğrudan muhatap almaktadır?

Uluslararası, şehirlerarası, iliçi ve şehiriçi karayolu yolcu taşımacılığı yapan ve 11.06.2009 tarih 27255 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Karayolu Taşıma Yönetmeliği’nde sayılan A1, A2, B1, B2, D1, D2, D4, F1, F2, T1 ve T2 yetki belgesi sahibi taşımacı, acente ve terminal işletmecisi tüzel ve gerçek kişiler ile 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu ile 5393 sayılı Belediye Kanunu kapsamında yolcu taşımacılığı yapan gerçek ve tüzel kişiler Türkiye Karayolu Yolcu Taşımacılar Birliği’ne üye olmak zorundadırlar.

9- Bu birliğin en geniş anlamda net bir görev çerçevesini nasıl çizebiliriz?

‘Karayolu Taşımacılar Birliği’; üyelerinin, müşterek ihtiyaçlarını karşılamak ve mesleki ihtiyaçlarını kolaylaştırmak için gerekli tedbirleri almak durumunda olan, karayolu ulaştırmasında çalışanların bilinçlendirilmesini sağlamak, mensuplarının birbirleriyle ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hakim kılmak, meslek disiplinini ve ahlakı korumak gibi hususları temel ilke edinen, üyeleri arasında ortaya çıkacak ihtilafların çözümüne yardımcı olacak bir mekanizmayı hayata geçirmeye vakıf ve üyeleri arasında haksız rekabetin önlenmesi hususunda gerekli tedbirleri almak durumunda olan bir kuruluş olarak öngörülmüştür. Ülke şartlarına uygun araçların teknolojik araştırmalarını yapmak, üyelerine tavsiyelerde bulunmak, mesleki gelişmeyi sağlayıcı tedbirler almak; toplu ulaşım faaliyetlerinin etkinleştirilmesi ve geliştirilmesi için faaliyetler yapmak; karayolu yolcu taşımacılığı alanında hizmet kalitesini ve karayolu güvenliğini arttırıcı tedbirler almak, düzenlemeler yapmak; çevreye duyarlı, diğer ulaşım türleri ile bütünleşmiş, kamu – özel sektör işbirliğine dayanan ve sürdürülebilir serbest rekabet ortamını sağlayacak, güvenilir bir veri tabanına dayalı bir karayolu ulaştırma sisteminin oluşturulmasına ve karayolu trafik güvenliğinin arttırılmasına katkıda bulunmak, ‘Karayolu Taşımacılar Birliği’nin temel ilgi ve görev alanlarındadır.
Taşımacılığın ülke ekonomisine yararlı bir şekilde gelişmesini sağlamak üzere önerilerde bulunmak; güvenilir bir istatistiki veri tabanı oluşturulmasına yönelik gerekli altyapı çalışmalarını hazırlamak, karayolu yolcu taşımacılığı hizmetlerinin etkin ve verimli biçimde ve meslek etiğine uygun olarak ifası için; ülke ekonomisinin ve sosyal hayatın gereği olarak, bilet ücretleri ile ilgili, milli ekonomiye ve haksız rekabete meydan vermeyecek yasal önlemleri almak; Birliğin yükümlülükleri arasındadır. Temel olarak ortaya koyduğumuz bu hususlar; koordinasyon-entegrasyon-emniyet ve hizmet parametrelerini ‘ekonomik’ yaklaşımlarla bütünleştiren bir ‘ana aks’ üzerine oturmaktadır.

10- Bahçeşehir Üniversitesi UYGAR (Ulaştırma Uygulama Araştırma) Merkezi’nin faaliyetleri hakkında da bilgi verir misiniz?

UYGAR Merkezi’miz 4 yılı aşkın bir süredir; ülkemizdeki akademi-piyasa, teori-uygulama gibi konularda önemli ölçeklerdeki kopukluğu yıllardır tecrübe eden bir kadro tarafından şahsım öncülüğünde kurulmuş olup bu anlamda; ‘eğitim-araştırma-proje danışmanlığı-yayın’ gibi birçok anlamda, az zamanda ‘doğru iş’ i üreten, mevzu bahis kopuklukların olduğu alanlarda ‘tam entegrasyon odaklı’ emek üreten ve sonuç alan bir kuruluştur. Disiplinli ve çok modlu bir şekilde hızlı ve doğru büyümesini sürdüren merkezimiz; 4 yıldır sürdürdüğü ‘Kentsel Sistemler ve Ulaştırma Yönetimi Yüksek Lisans Programı’ çerçevesinde, Türkiye Belediyeler Birliği(TBB) ile yaptığı protokol kapsamında 500’e yakın öğrenciye eğitim vermektedir. Ayrıca Türkiye’de ilk olarak ‘YÖK’ten gelen onay ile ‘Ulaştırma Mühendisliği Lisans Programı’nı kurmuş bulunmaktayız. Merkez olarak; ‘Karayolu Trafik Güveliği Eylem Planı Önerisi’ ve ‘Karayolu Taşımacılar Birliği Kanun Tasarısı’ gibi çalışmalar gerçekleştirmiş olup, bunlar bugün itibariyle kanunlaşmış ya da kanunlaşma aşamasındadır. UYGAR olarak; Toplu Taşıma, İntermodal Entegrasyon, Enerji Verimliliği, Akıllı Şehirler ve Akıllı Ulaştırma, Sürdürülebilirlik, Raylı Sistemler, Lojistik gibi birçok konu; uzmanlık-ilgi ve çalışma alanımızı teşkil etmekte olup bu konularda birçok eser ortaya koymaya devam etmekteyiz. Ayrıca ülkemizde hemen birçok ilin trafik düzenlemeleri projelerinin danışmanlığı yapmaktayız. Bu anlamda yurtiçi ve yurtdışı birçok proje danışmanlık alanımız içerisindedir. Bütün bunlarla beraber; yoğun bir şekilde sempozyumlarda, çalıştaylarda ve benzeri birçok organizasyonda katılımcı ve/veya organizatör olarak rol almaktayız. Buna paralel olarak; birçok bildiri, sunum, yayın, çeviri faaliyetlerimiz bütün hızıyla devam etmektedir.

 “Hızlı, ekonomik, güvenli, çevreye az zarar veren ve çağın koşullarına uygun bir ulaştırma sisteminin kurulması, ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel yapısının gelişmesine etki eden başlıca faktörlerden... Doğal kaynakların verimli bir şekilde kullanılması, mal ve hizmetlerin hızlı dağıtılması, iç ve dış ticaretin geliştirilmesi ancak yolcu ve yük taşımacılığının dikkatli bir şekilde planlanması ve düzenli bir ulaştırma ağının oluşturulması ile mümkün olacak.”
“Avrupa Birliği’nin gelecek dönem ulaştırma politikalarının çerçevesini belirleyen Beyaz Kitap’ın temel esasları, taşıma türleri arasında dengeli dağılımın gerçekleştirilmesi, taşımacılıkta darboğazların ortadan kaldırılması, kullanıcıların taşıma politikalarının merkezine getirilmesi ve küresel taşıma yönetimi olmak üzere 4 ana başlıkta toplanıyor.”