10 Soruda: Transit Ticaret

24/07/2020 - 13:23:00

Covid-19 salgını döneminde bazı eşyaların ihracatı ön izne veya kayda tabi tutulunca transit ticaret ile ilgili sorular gündeme gelmeye başladı. Özellikle, maske, solunum cihazı, etil alkol gibi eşyaların ihracatına getirilen ön izinler veya kayıt şartları dolayısıyla mevcut müşterilerini mağdur etmek istemeyen ticaret erbabı transit ticareti gündemine aldı. Gümrük Müşaviri ve Gümrük ve Ticaret Eski Müfettişi Sezai Kaya, bu sorulara 10 Soruda cevap aradı.

1) Transit ticaretin tanımı nedir?

06/06/2006 tarih ve 26190 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmış İhracat Yönetmeliği’nin 4/n maddesine göre transit ticaret; yurt dışında veya serbest bölgede yerleşik bir firmadan ya da antrepodan satın alınan malın, ülkemiz üzerinden transit olarak veya doğrudan doğruya yurt dışında veya serbest bölgede yerleşik bir firmaya ya da antrepoya satılmasını ifade etmektedir. Bu tanımlamadan hareketle aşağıdaki gibi bir şekil çizilebilir.

Aşağıdaki şekil ve tanımlamadan yola çıkacak olursak, transit ticareti kısaca, yurtdışından, antrepodan veya serbest bölgeden alınan malların gene bu yerlerden birine satılması olarak tanımlayabiliriz. Hemen belirtelim, yabancı kaynaklarda transit ticaret “cross trade”, “triangular trade”, “triangle trade” şeklinde isimlendirilmektedir.

2) Transit ticaretin son dönemlerde önemi neden artmıştır?

Covid-19 salgını döneminde bazı eşyaların ihracatı ön izne veya kayda tabi tutulunca transit ticaret ile ilgili sorular gündeme gelmeye başladı. Özellikle, maske, solunum cihazı, etil alkol gibi eşyaların ihracatına getirilen ön izinler veya kayıt şartları dolayısıyla mevcut müşterilerini mağdur etmek istemeyen ticaret erbabı transit ticareti gündemine aldı. Bu nedenlerle transit ticaretin önemi son dönemlerde artmış görünmektedir.

3) Transit ticaret yapılınca gümrük beyannamesi verilir mi?

Yurt dışından alınarak yurt dışına satılan ve ülkemize gelmeyen mallar için gümrük beyannamesi verilmesine gerek bulunmamaktadır. Çünkü, Türkiye Gümrük Bölgesi’ne giren bir eşya söz konusu değildir. Öte yandan, transit ticarete konu mallar ülkemizden geçecekse veya antrepolar, serbest bölgeler arası taşıma işlemi söz konusu olacaksa transit rejimi çerçevesinde gümrük beyannamesi verilmelidir. Örneğin, Bangladeş’ten alınarak Gürcistan’a satılan gömleklerin Ambarlı Limanı’na geldiği durumlarda, Ambarlı’dan Sarp Sınır Kapısı’na kadar transit rejimi kapsamında taşıma işlemi yapılması gerekir. [1]. Keza, Denizli Serbest Bölge’den alınan ve henüz serbest dolaşımda bulunmayan mallar Kayseri Serbest Bölge’ye satıldığında bu malların Denizli – Kayseri arasında transit rejimi kapsamında taşınması icap etmektedir. Bir başka örnek olarak da Erenköy Gümrük Müdürlüğü’ne bağlı antrepodan satın alınan ve henüz serbest dolaşımda bulunmayan malların Rusya’ya satıldığı ve bu malların Ambarlı Limanı’ndan gemiye yüklenerek gönderileceği durum verilebilir. Bu örnek olayda, antrepo ile Ambarlı Gümrük Müdürlüğü arasında transit rejimi kapsamında beyanname verilmesi gerekmektedir. Ancak, Çin Halk Cumhuriyeti’nden alış Avusturalya’ya satış işleminde olduğu gibi malların Türkiye’ye gelmediği transit ticaret işlemlerinde herhangi bir gümrük beyannamesi verilmesine gerek bulunmamaktadır.

4) Transit ticarette fatura düzeni nasıldır?

Yurt dışından, antrepodan veya serbest bölgelerden alınarak gene bu yerlere satılan mallar için 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 232. maddesi uyarınca fatura kesilmek zorundadır. Bu bağlamda, efatura.gov.tr adresinde Maliye Bakanlığı transit ticaret yapan e-arşiv mükelleflerinin e-arşiv fatura düzenlemesi gerektiğini belirtmektedir. Buna göre, e-arşiv mükelleflerince e-arşiv fatura, diğer mükelleflerce kağıt fatura düzenlenecektir.

5) Transit ticaret KDV’ye tabi midir?

1) Yurt dışından alınan ve Türkiye’ye hiç gelmeden bir başka ülkeye satılan mallar, teslim anında Türkiye’de bulunmadığı için 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 1 ve 6. maddeleri uyarınca KDV’nin konusuna girmemektedir. Dolayısıyla, faturada KDV hesaplanmayacaktır. Konuyla ilgili olarak B.07.1.GİB.4.34.19.02-019.01-900 sayılı 08.03.2012 tarihli özelgeyi inceleyebilirsiniz.

2) Antrepo ve serbest bölgelerden alınan malların yurtdışına, başka bir antrepoya yahut serbest bölgeye satılması halinde 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 16/1-c maddesi hükmünce hem alım hem de satım işlemi KDV’den istisnadır. Kanun’un mezkûr maddesinde transit ve gümrük antrepo rejimleri ile geçici depolama ve serbest bölge hükümlerinin uygulandığı mallar KDV’den istisna edildiğinden hem alış hem de satış faturalarında KDV hesaplanmasına gerek bulunmamaktadır.

3) B.07.1.GİB.4.33.15.01-2010-701-16-3 sayılı 04.01.2012 tarihli özelgeye göre Türkiye üzerinden transit ticaret yapan yurt dışındaki firmalara limanlarda verilen gümrük müşavirliği hizmetinin Türkiye'de verilmesi ve hizmetten Türkiye'de faydalanılması nedeniyle hizmet ihracı kapsamında değerlendirilmesi mümkün bulunmamakta olup, söz konusu hizmetlerin genel hükümlere göre katma değer vergisine tabi tutulması gerekmektedir.

6) Transit ticaret kapsamında düzenlenen belgeler damga vergisine tabi midir?

488 sayılı Damga Vergisi Kanunu'nun Ek 2/1-ç maddesine göre transit ticarete konu malın satın alınması ve satılmasına ilişkin olduğunun tevsiki kaydıyla transit ticaret ile ilgili işlemler nedeniyle düzenlenen kâğıtlar (gümrük idarelerine verilen beyannameler dâhil) damga vergisinden müstesnadır. Buna göre, transit ticaret kapsamında düzenlenenler sözleşmeler damga vergisinden istisna olacaktır. Öte yandan, antrepolar veya serbest bölgelerden alınan malların Türkiye içerisinde taşınması esnasında düzenlenen transit beyannamelerinin de damga vergisine tabi olmaması gerektiği düşüncesindeyiz. Bir ileri düşünce şekline göre antrepo beyannamelerinin de damga vergisine tabi olmaması gerektiği sonucuna ulaşılabilir. Ancak uygulamada antrepo beyannamesinin tescili anında eşyanın transit ticarete konu edilip edilmeyeceğinin bilinmemesi nedeniyle damga vergisinin tahakkuk ettirilip ettirilmeyeceği noktasında tereddütler yaşanacağı değerlendirilmektedir. Konuyla ilgili olarak aşağıdaki özelgeler incelenebilir.

97895701-155[Ek 2-2012/188]-9 sayılı 04.01.2013 tarihli özelge
97895701-155[Ek 2-2012/188]-3087 sayılı 26.11.2012 tarihli özelge

7) Transit ticaret KKDF’ye tabi midir?

B.07.1.GİB.0.06.68-165.01.03 sayılı 19.04.2012 tarihli özelgesine göre Türkiye'ye herhangi bir mal ithal edilmediğinden transit ticarette KKDF söz konusu değildir.

8) Transit ticaret bedelleri yurda getirilmek zorunda mıdır?

İhracat Bedelleri Hakkında 2018-32/48 sayılı Tebliğde transit ticaret bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır. Nitekim, söz konusu Tebliğde fiili ihracattan (ihracat beyannamesinin kapanması) bahsedildiği için transit ticaret kapsamındaki işlemlerin bu Tebliğ hükümlerine tabi olmadığı sonucuna ulaşılmaktadır. Öte yandan, mezkûr Tebliğe dayanılarak çıkartılan 2018/Bila sayılı Merkez Bankası İhracat Genelgesi’nin 22. maddesinde transit ticaret bedellerin tamamının tasarrufunun serbest olduğu hükmedilmektedir. Buna göre; transit ticaret bedellerinin yurda getirilme zorunluluğu bulunmamaktadır.

9) Transit ticaret işlemi nasıl muhasebeleştirilir?

Transit ticarete konu mallar işletme stoklarına fiilen girmediği için, bu malların 157 Diğer Stoklar hesabında takip edilmesinin ve satış için 601 Yurtdışı Satışlar hesabının çalıştırılmasının yerinde olacağı düşüncesindeyiz.

10) Transit ticarette hangi tür konşimento düzenlenmelidir?

Transit ticarette switch bill of lading düzenlenmesi tavsiye edilmektedir. Burada yükleme anında düzenlenen ilk set konşimentodaki shipper, consignee ve notify bölümleri değiştirilerek ikinci set konşimento düzenlenmektedir. Bu sayede tacir, üretici/tedarikçi ile alıcının birbirlerini tanımasına engel olmaktadır. (Ahmet Aytoğan, 2016)

SEKTÖRLER VE LOJİSTİK

Otomotiv
Enerji
Gıda
Akaryakıt
Tekstil
Kimya
İnşaat
Lastik
İhracat