“Ülkemizde ithalat ve ihracat işlemlerinin gerçekleştirebilmek adına gümrük beyannamesine eklenmesi gereken yaklaşık  330 farklı belge çeşidi bulunmaktadır. Bunlar arasında sadece 21 belge gümrük idaresinden, geriye kalan 309 belge ise farklı kurum ve kuruluşlardan temin edilmektedir. Dolayısıyla yükümlülerin belge temin edebilmek adına bu kadar farklı kurum ve kuruluşa başvuru yapmak zorunda kalması hem çok masraflı hem de ciddi zaman kayıplarına yol açan bir prosedürdür” diyen Adil Özsoğuk, Tek Pencere Sisteminin gerek ticaret erbabına, gerek gümrük idarelerine ve gerekse ithalat ve ihracat izni veren kurumlara birçok fayda sağlayacağını söylüyor.  

1-Tek Pencere Sistemi (Single Window) nedir?

Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) Tek Pencere Sistemini, ithalat, ihracat ve transit işlemleri ile ilgili mevzuat düzenlemeleri çerçevesinde, uluslararası ticarete ve taşımacılığa konu olan eşya için gerekli bilgi ve belgeleri, ticaretin ilgilileri ve taşıyıcıları tarafından uluslararası geçerliliği olan standart bir formatta, tek bir başvuru noktasına sunulabilmesi olarak tanımlamıştır. Dünya Gümrük Örgütü de yukarıda yapılan tanımlamaya uygun bir biçimde Tek Pencere Sistemini, ithalat, ihracat ve transit işlemlerine konu ilgili mevzuat hükümlerinin, ticaret ve taşımacılık yapan tarafların standart hale getirilmiş bilgi ve belgeleri tek bir veri giriş noktasından girilerek yerine getirilmesi olarak tanımlamıştır.

2-Tek Pencere Sistemine neden ihtiyaç duyulmuştur?

Ülkemizde ithalat ve ihracat işlemlerinin gerçekleştirebilmek adına gümrük beyannamesine eklenmesi gereken yaklaşık 330 farklı belge çeşidi bulunmaktadır. Bunlar arasında sadece 21 belge gümrük idaresinden, geriye kalan 309 belge ise farklı kurum ve kuruluşlardan temin edilmektedir. Dolayısıyla yükümlülerin belge temin edebilmek adına bu kadar farklı kurum ve kuruluşa başvuru yapmak zorunda kalması hem çok masraflı hem de ciddi zaman kayıplarına yol açan bir prosedürdür. Uluslararası ticaretin bu tip zorlukları dünyanın bütün ülkelerinde benzerlik arz etmektedir. Birleşmiş Milletler bünyesinde bulunan Birleşmiş Milletler Ticaretin Kolaylaştırılması ve Elektronik Ticaret Merkezi’de (UN/CEFACT) bu gibi tespitlerden yola çıkarak uluslararası ticaret ve taşımacılıkla uğraşanların gerekli bilgi ve belgelerini "Tek Pencere" olarak adlandırılan tek bir noktadan sunmalarına ve sonucu yine tek bir noktadan almalarına imkân sağlayan ve dolayısıyla işlem süreçlerinin uzunluğu nedeniyle gümrükte yaşanan zaman kaybını önleyen bir sistemin kurulmasını tavsiye etmiştir (BM Ticaretin Kolaylaştırılması ve Elektronik Ticaret Merkezi Karar No:33). Avrupa Birliği tarafından da dış ticaret işlemlerinin basitleştirilmesi ve hızlandırılması temelinde benimsenen tek pencere sisteminin kullanımı Birlemiş Milletler tavsiye kararı yanı sıra Dünya Gümrük Örgütü (DGÖ) ve Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) tarafından da desteklenmektedir.

3-Tek Pencere Sisteminin kapsamı nedir?

Sisteme bağlantılı taraflar açısından tek pencere sistemleri dörde ayrılabilir; Devlet-Devlet (Government to Government-G2G), Özel Sektör-Devlet (Business to Government-B2G), Özel Sektör-Özel Sektör (Business to Business-B2B) ve Ülke-Ülke (Nation to Nation-N2N) bağlantılı işlemler sistemin kapsamına alınabilmektedir. Birinci aşama tek pencere sistemi; gümrük işlemlerinde kağıtsız ortamın hayata geçirilmesini sağlamak üzere tasarlanan Gümrük Tek Pencere Sistemidir. Gümrük tek pencere sistemleri, eşyanın gümrük bölgesine giriş ve çıkışına ilişkin gümrük işlemlerinin tamamlanabilmesini teminen, gümrük işlemlerinin düzenlendiği mevzuat gereği çeşitli kurum ve kuruluşlardan alınması gerekli izin/uygunluk belgelerine dair başvuruların, yükümlüce gümrük idaresine yapıldığı ve ilgili kurumlarca düzenlenen bu izin ve belgelerin yine elektronik ortamda düzenleyen kurumlarca doğrudan gümrük idaresine iletildiği modellerdir. İkinci aşama tek pencere sistemine ise, gemi acenteleri, liman başkanlıkları, havaalanı idaresi gibi ulaştırma sektörü operatörleri de dahil edilmekte ve eşyanın varış ve çıkışına ilişkin işlemler de sistem çerçevesinde elektronik ortamda yürütülebilmektedir. Üçüncü aşama tek pencere sisteminde ise, ödemelere ilişkin bilgi akışı (teminat, ödeme şekli, para transferi v.b.) ve lojistik işlemleri de sistemin kapsamına dahil edilebilmektedir. Tek pencere sistemlerinde son nokta ise dördüncü aşama olan uluslararası bağlantının mümkün olduğu Ülke-Ülke (N2N) tipi bölgesel sistemlerdir.

4-Tek Pencere Sistemi ile ilgili dünyadaki gelişmelerden söz eder misiniz?

Dünya Bankası tarafından 2012 yılında yayınlanan Sınır Ötesi Ticaret Raporu’na göre dünya ekonomilerinin %82’sinde yükümlülerce gümrük süreçlerinin bir yerinde gümrük idarelerine elektronik beyan ya da veri aktarımı yapılabilmektedir. Aynı raporda yer alan bir araştırmaya göre, araştırma kapsamında yer alan 150 ülkeden sadece 49 tanesinde tek pencere sistemi kullanılmakta ve bu 49 ülkenin de 20 tanesinde sistem tüm kamu kurumlarını kapsamaktadır. Araştırma sonuçlarına göre tüm kıtalarda tek pencere sistemlerinin kurulmasına yönelik çalışmalar sürdürülmekle birlikte, çalışmalar daha çok gelişmekte olan ülkelerde yoğunlaşmaktadır.

5-Türkiye’de Tek Pencere Sisteminin uygulamasının yasal dayanağı nedir? Bu konuda hangi bakanlık yetkili kılınmıştır?

Avrupa Birliği’nde yasal dayanağını 4 Haziran 2008 tarihli Topluluk Resmi Gazetesi’nde yayımlanan Konsey Tüzüğü ile kabul edilen Modernize Gümrük Kodunda bulan Tek Pencere Sistemine ilişkin olarak, ülkemizde 20/03/2012 tarihli ve 28239 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Gümrük Hizmetlerinde Tek Pencere Sistemi” konulu 2012/6 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile diğer kamu kurumları ile yapılacak çalışmaların koordinasyonu da dahil olmak üzere Tek Pencere Sistemi ile ilgili tüm çalışmaların gerçekleştirilmesi görev ve yetkisi Gümrük ve Ticaret Bakanlığına verilmiştir.

6-Türkiye’de Tek Pencere Sisteminin aşamaları ve işleyişi nasıldır?

Proje planlaması yapılırken başarılı ülke örneklerinde olduğu üzere aşamalı bir geçiş öngörülmüştür. Türk Gümrük Tek Pencere Sistemi, ilgili kurumlarca düzenlenen izin ve uygunluk belgelerinin Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’na elektronik ortamda iletilmesini sağlayan e-belge uygulaması ve izin/belge talebinde bulunan yükümlülerin başvurularını ilgili kuruma iletmek üzere ilk olarak Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’na yapacakları e-başvuru uygulaması olmak üzere iki aşamalı olarak tasarlanmıştır. Sistemin hayata geçirilmesine yönelik çalışmalar kapsamında ilk olarak, beyanname ekinde aranan izin/uygunluk belgelerinin elektronik ortamda Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’na iletilmesini mümkün kılacak olan e-belge uygulaması tamamlanmış olup, tek pencere sisteminin e-başvuru aşaması tamamlanana kadar ise başvurular mevcut yöntemlerle ilgili kuruma yapılmaya devam edecektir.

7-Tek Pencere e-belge kapsamında hangi kurumlarla çalışmalar tamamlanmıştır? Bu kapsamda Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’na elektronik ortamda iletilen belgeler nelerdir?

Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün, 2015/10 Sayılı Genelge ile Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından verilen Bitki Koruma Ürünleri/Hammaddeleri İthal İzin Belgesi, 2015/8 Sayılı Genelgesi ile İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitü Müdürlüğü tarafından düzenlenen kontrol belgesi, 2015/6 Sayılı Genelge ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından düzenlenen Metal Hurda İthalatçı Belgesi/Tehlikeli Atık İhracat İzin yazısı, 2015/4 Sayılı Genelgesi ile Sağlık Bakanlığı tarafından düzenlenen İleri Tedavi Ürünleri Kayıt Belgesi, 2015/3 Sayılı Genelgesi ile Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen uygunluk yazılarının, 2015/2 Sayılı Genelgesi ile Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından düzenlenen uygunluk belgelerinin, 2014/19 Sayılı Genelgesi ile Tütün mamülleri ithalatında TAPDK tarafından düzenlenen uygunluk yazılarının, 2014/18 Sayılı Genelgesi ile TSE tarafından Karayolu Taşıt Araçlarının İthaline ilişkin verilen belgelerin, 2014/17 Sayılı Genelgesi ile Eti Maden A.Ş. tarafından Bor tuzları, uranyum ve toryum madenleri için verilen izin belgelerinin, 2014/8 Sayılı Genelgesi ile Borsa İstanbul A.Ş. nin vereceği uygunluk yazılarının, 2014/7 Sayılı Genelgesi ile EPDK’nın vereceği uygunluk yazılarının, 2014/1 Sayılı Genelgesi ile Şeker Kurumu tarafından düzenlenen izin yazısının Tek Pencere e-belge sistemi kapsamına alındığı bildirilmiştir.

8- Tek Pencere e-başvuru ile ilgili son durum nedir?

Gümrük işlemlerinde ilk başvuru noktasının her durumda Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın olmasını sağlayacak olan e-başvurunun ise, tasarımı tamamlanmış ve BPMN ile hazırlanan iş akışları oluşturulmuş olup, başvuru sürecinin mevcut yazılıma dahil edilmesine yönelik çalışmalar hali hazırda sürmektedir.

9- Tek Pencere Sisteminin sağladığı avantajlar nelerdir?

Tek Pencere Sisteminin kurulması, gerek ticaret erbabına, gerek gümrük idarelerine ve gerekse ithalat ve ihracat izni veren kurumlara açısından birçok fayda sağlanacaktır. Bu faydalar şöylece sıralanabilir:

·         Mevcut durumda ilgili kurumlar tarafından dış ticarete konu eşyalar için düzenlenen izin belgeleri gümrük muayene memurları tarafından manuel olarak kontrol edilmektedir. Tek Pencere Sistemi ile BİLGE Sisteminin (Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri Sistemi) entegrasyonu bu tür bilgilerin elektronik olarak kontrol edilmesini sağlayacağından, kaynakların daha etkin kullanılmasını sağlayacaktır.

·         Belgelere ilişkin bilgilerin doğrudan ilgili kurum tarafından gümrük idaresine elektronik ortamda iletilmesi ile belgede sahteciliğin önüne geçilecektir.

·         Mevcut durumda ilgili kurumlarca düzenlenen belgelerin belli bir standardı bulunmamaktadır. Tek Pencere Sistemi ile Kurumların düzenledikleri belgeler belli bir standartta düzenlenebilecektir.

·         Düzenlenen belgeler ve bu belgelerin kullanıldığı beyannameler elektronik ortamda görülebileceğinden, izlenebilirlik artırılmış olacaktır.

·         Ticaret erbabının zaman ve parasal maliyetleri azalacak, böylelikle uluslararası rekabet güçleri artacaktır.

·         Gerek gümrük idaresinin, gerekse diğer kurumlarının yaptıkları ithalat ve ihracat kontrollerinin Tek Pencere Sistemi ile yapılması ile gümrük işlemlerinden kaynaklanan gecikmeler azalacak, böylelikle ticaretin kolaylaşması sağlanacaktır.

10- Tek Pencere Sistemine dahil edilecek kurumlarla çalışmalar nasıl yürütülmektedir?

Yaygınlaştırma çalışmaları kapsamında ilgili kurumlarla görüşmeler yapılmakta ve kurumların elektronik altyapı ve işbirliğine yatkınlık durumları değerlendirilmektedir. İzin ve belge düzenleyen kurumlar incelendiğinde temelde elektronik altyapı açısından üçe ayrılmaları mümkün bulunmaktadır:

-       Elektronik altyapısı bulunan kurumlar

-       Elektronik altyapıya geçiş hazırlığında olan kurumlar

-       Elektronik altyapısı bulunmayan ve hazırlığı olmayan kurumlar

Tek Pencere Sistemi kurumların bu durumlarını dikkate alarak karma bir yapıda iki yönlü kullanıma uygun olarak tasarlanmıştır.

Tek Pencere kapsamında hazırlanmış olan “E-BELGE Web Servisleri” aracılığı ile kurum kullanıcıları, kurumun kendi yazılımlarını kullanarak gerekli belge bilgilerini GTB’ye iletebilmekte, kaydedilen birtakım verileri güncelleyebilmekte ve/veya silebilmektedir. Elektronik altyapısı bulunan ve elektronik belge üretmekte olan kurumlar e-belge web servislerini kullanabilecektir. Keza Şeker Kurumunca halihazırda düzenlenen belgeler elektronik ortamda bulunduğundan web-servisler ile kurumun Tek Pencere Sistemine entegrasyonu sağlanmıştır. Elektronik altyapısı bulunmayan ancak hazırlık aşamasında olan kurumlara sistem tasarımları yapılırken teknik destek sağlanmakta, e-belge web-servisleri hakkında bilgi verilmekte ve böylece Tek Pencere Sistemine geçişlerinin daha kolay olması amaçlanmaktadır.

Elektronik altyapısı olmayan kurumlar için Bakanlığımızca hazırlanan ve internet üzerinden erişilebilen arayüz üzerinden de veri girişi yapılarak belge bilgileri sisteme gönderilebilmektedir. Tek Pencere Sistemi kapsamlı bir teknik altyapı çalışması gerektireceğinden, düzenlediği izin ve belge sayısı itibarıyla böyle bir çalışma yapması rasyonel olmayan kurumlar için GTB arayüzü uygun bir seçenek olmaktadır.