Konşimento Uygulamaları

16/02/2016 - 19:15:00

Ahmet Aytoğan / MSC Freight Forwarder İlişkileri Müdürü

Yeni Türk Ticaret Kanunu’nda konşimentonun “Bir taşıma sözleşmesinin yapıldığını ispatlayan, eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını veya gemiye yüklendiğini gösteren ve taşıyanın eşyayı ancak onun ibrazı karşılığında teslimle yükümlü olduğu senettir” şeklinde tanımlandığını belirten MSC Freight Forwarder İlişkileri Müdürü Ahmet Aytoğan, “Yani taşıyanın düzenlediği tek taraflı bir yük taşıma ve teslim borcu senedidir. Aynı zamanda bir navlun sözleşmesinin varlığına karinedir. Konşimentonun varlığından söz edilebilmesi için o malın denizyolu ile taşınıyor olması gerekmektedir” diyor.

1-Konşimento nedir ve konşimento çeşitleri nelerdir?

Yeni Türk Ticaret Kanunu’nda konşimento şu şekilde tanımlanmıştır: “Madde 1228 (1) konşimento; bir taşıma sözleşmesinin yapıldığını ispatlayan, eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını veya gemiye yüklendiğini gösteren ve taşıyanın eşyayı ancak onun ibrazı karşılığında teslimle yükümlü olduğu senettir.” Yani taşıyanın düzenlediği tek taraflı bir yük taşıma ve teslim borcu senedidir. Aynı zamanda bir navlun sözleşmesinin varlığına karinedir. Konşimentonun varlığından söz edilebilmesi için o malın denizyolu ile taşınıyor olması gerekmektedir. Yeni Türk Ticaret Kanunu’ndaki tanımdan da anlaşılacağı üzere iki tür konşimento olduğu anlaşılmaktadır.

a) Tesellüm Konşimentosu (Received for shipment): Taşımaya konu yükün gemiye yüklenmeden önce taşımacının gemiye yüklenmek üzere yükü teslim alması durumunda düzenlenen konşimentodur. Buna İngilizce deyimi ile “received for shipment” denmektedir. Kırkambar taşımacılığı dönemlerinde özellikle henüz gemi gelmeden yükün taşımacısı tarafından teslim alınması sonrası düzenleniyordu. Günümüz konteyner taşımacılığında her ne kadar ticari nedenlerle yükletenler taşımacılardan bu tür konşimentoları almayı tercih ediyor olsalar dahi taşımacılar bunu olumlu karşılamayıp yükleme konşimentosu (On-board bill of lading) düzenlemeyi tercih etmektedirler.

b) Yükleme Konşimentosu (On-board bill of lading): Taşımaya konu malın bizzat gemiye yüklenmesi, yani malın tamamen taşıyanın kontrolü altına girmesi sonrası düzenlenen konşimento türüdür. Bu tür konşimentoda konşimentonun düzenlenme yeri ve tarihi ile birlikte malın konşimentoda belirtilen gemiye yüklendiği tarihte yer alır (shipped on-board date).

2- Temiz ve kirli konşimento ne demektir?

Taşımacılar konşimentolara yükletenin yazılı beyanı gereği mal tanımı yazmaktadırlar. Konşimento tanziminde bunu vurgulamak için “said to contain, shipper’s stow- load - count and seal” şeklinde eklemeler yaparlar. Fakat yine de malın dış görünüşü itibarı ile mala ve/veya ambalajına dair aksine tespitleri var ise bunu da konşimento üzerine eklemeyi tercih ettikleri durumlar vardır. Örneğin plaka mermer yüklemelerinde kırık olan plaka mermerleri, balya şeklinde yüklenen yüklerde balyaların ıslak-dağınık durumda olanlarını, yüklemeden önce ıslak olan yükü konşimento üzerine not düşerler. İşte bu gibi malın ve/veya ambalajının kusurunun açıkça üzerinde not tutulduğu konşimentolara kirli (fault- calaused- qualified bill of lading) denir. Bu tür konşimentolar ticari olarak tercih edilmezler. Üzerinde yukarıda anıldığı gibi mala ve/veya ambalajına dair açık kusur kaydı-şerhi olmayan konşimentolara ise temiz konşimento (clean on board bill of lading) denir. Ticari olarak tercih edilen kuşkusuz temiz konşimentodur. Genellikle ticari anlaşmalarda ve de çoklukla akreditifli satışlarda temiz yükleme konşimentosu şartı bulunmaktadır (clean on-board bill of lading). Bu tercihten anlaşılıyor ki taraflar yükleme konşimentosu düzenlenmesini ve bu konşimentoda mala ve/veya ambalaja dair açık kusur beyanı bulunmamasını hedeflemektedirler. Bu talep konşimento üzerinde “clean on board” yazılması anlamına gelmez. ICC kuralları ve ISBP kuralları son derece açıktır ki üzerinde açık kusur beyanı olmayan konşimentoya clean yazılmasına gerek yoktur, shipped on board veya actually loaded on board vb. yazılması yeterlidir.

3- Devredilebilir konşimento ve devredilemez konşimento ne demektir?

Konşimentolar kıymetli evraklardır. Bunlar nama, emre ve hamiline şeklinde düzenlenirler. Günümüz konşimentolarına bakıldığında o konşimentonun düzenlenme şekline göre nama, emre, hamiline olup olmadığının anlaşılabilmesi için matbu kayıtların bulunduğunu görürüz. Örneğin düzenli hat konşimentolarının bazılarında konşimentonun consignee alanında matbu olarak “This B/L is not negotiable unless marked “To order” or To order of…..here” şeklinde kayıt görülür. Bu kayda göre elimizde bulunan konşimento değerlendirilir ve düzenlenme şekline göre ne tür bir konşimento olduğu kolaylıkla anlaşılır. Buna göre;

a) Nama Düzenlenen Konşimento: Konşimentonun consignee alanında sadece kişi veya firmanın isim veya unvanının bulunduğu emre veya emrine kaydının bulunmadığı konşimentodur. Diğer adı ile buna “straight bill of lading” denir. Konşimentonun consignee alanında bulunan bu kişi veya yasal vekili bu malın nihai alıcısıdır, konşimentonun cirolanması yöntemi ile malın bedeli alınarak üçüncü kişilere devri söz konusu değildir. Biliyoruz ki taşımacılık uluslararası ama kanun yereldir. Bu anlamda nama konşimento düzenletenlerin dikkat etmesi gereken önemli husus; malı ve malın mülkiyetini temsil eden konşimentoların bu türü her ülkede malın teslimi için talep edilmek durumunda değildir. O ülkelerin yasalarına göre eğer düzenlenen konşimento nama yazılı ise diğer gereken yasal koşulları yerine getirdi ise konşimento ibraz etmeden malını kimlik ibrazı ile teslim alabilir. Örneğin Amerika bu ülkelerinden biridir.

b) Emre Düzenlenen Konşimento: Bu konşimentoların consignee alanına sadece emre (To order) yazılıdır. Emre düzenlenen konşimento ticari olarak ciro yolu ile devredilebilir konşimentolardır. Bu tür konşimentolar yükletenin emrine düzenlenmiş kabul edilir. Bu durumda ticari dolaşıma çıkacak konşimentonun öncelikle konşimentonun yükleten bölümünde bulunan yükleten (shipper) tarafından cirolanması kaçınılmaz kuraldır. Bunun atlanması durumunda tahliye limanında malın tesliminde ciddi gecikmeler ve masraflar oluşacaktır. Ayrıca emrine (to order of….) şeklinde düzenlenen devredilebilir konşimentolar vardır. Bu konşimentoların consignee alanında bulunan gerçek kişi veya firmanın başına emrine (to order of, ro the order of…) yazılıdır. Bu konşimentolarında ticari dolaşıma çıkmadan belirtilen gerçek kişi veya firmaca cirolanması gerekmektedir.

c) Hamiline Konşimento (Bearer bill of lading): Konşimentoda bir gerçek kişi veya firma ismi yazılmamış veya hamiline yazılarak düzenlenmiş olması şeklidir. Bu konşimentolara sahip olan kişi yükün teslimini isteme hakkına sahiptir, senedin teslimi malın o kişiye teslimini gerektirir. Günümüzde uygulamada sıklıkla karşılaşılan bir konşimento türü değildir.

4- Dış alım-satımda konşimento düzenlenmesi zorunlu mudur?

Dış alım-satım konusu malın denizde taşınması söz konusudur diye konşimento düzenlenmek zorunda değildir. Konşimento yükletenin talebi üzerine düzenlenir. Ticari tarafların güven ilişkisine bağlı olarak düzenlenmesi tercih edilemeyebilir. Örneğin aynı gurup şirketlerinin alt şirketleri kendi aralarında bir alım-satım yapıyorlarsa ve malın bedelinin tahsilinde bir kuşku yok ise bu durumda konşimento düzenlenmesi gerekmeyebilir. Ama malın bedelinin tahsili konusunda bir şüphe var ise konşimento bu durumda malı ve malın mülkiyetini temsil güvencesi olarak düzenlenmelidir.

5- Konşimento düzenlenmediği durumda alternatif nedir?

Yükleten açısından konşimentoya ihtiyaç olmaması durumunda öncelikle boşaltma limanı şartlarına bakmak lazım. Malın tesliminde konşimento şartı var ise buna dikkat etmek gerekir. Malın tesliminde konşimento şartı olmayan liman ve ülkeler için konşimentonun alternatifi sevk irsaliyesidir (seaway bill). Yükleten ile taşıyanın üzerinde anlaşması durumunda sevk irsaliyesi düzenlenebilir. Sevk irsaliyesi sonuç itibari ile kıymetli evrak değildir, malın teslimi sevk irsaliyesinde bulunan kişinin kimlik ibrazı ile gerçekleşir. Malın tesliminde ayrıca sevk irsaliyesinin ibrazı gerekmez.

6- Konşimento düzenlendiği halde tahliye limanında malın konşimento olmaksızın alıcısına teslimi mümkün müdür?

Konşimentosuz mal tesliminin mümkün olduğu durumlar şu şekildedir:

a- Boşaltma limanı acentesine mesaj ile (telex release); yükleten herhangi bir nedenle konşimentonun tüm seti elindeyken malın konşimento istenmeksizin tahliye limanındaki alıcısına teslimini taşıyana konşimento setini cirolu olarak teslim ederek talep edebilir. Taşıyan yükletenin yazılı talebini ve eksiksiz cirolu konşimento setini teslim aldıktan sonra tahliye limanı acentesine standart formattaki mesajını ileterek işlemin yapılmasını sağlar. Bu işlemin eski zamanlarda teleks makinası denilen yöntemle yapılması nedeniyle “telex release” denmiş ve bu tanım kalıcılaşmıştır.

b- Banka taahhütnamesi ile malın konşimentosuz teslimi; konşimentonun herhangi bir nedenle yolda, postada, bankada vb. durumlarda bekliyor olması durumunda ender uygulanan bir yöntemdir. Malın alıcısı taşıyanca istenen koşulları (istenen süre için düzenlenmiş kesin banka teminat mektubu ile) yerine getirdiğinde taşıyan yük teslim formunu (goods delivery order) malın alıcısına konşimento eline ulaştığında kendisine ulaştırılmak üzere teslim eder ve malın teslimi sağlanır.

c- Diğer yöntem ise baştan yükleten ile taşıyanın anlaşması sonucu sevk irsaliyesi ile malın alıcısına kimlik tespiti ile teslim edilmesidir (seaway bill).

7- Switch bill of lading denilen işlem nedir?

Switch bill of lading deniz taşımacılığında uygulanan bir prosedürsel işlemdir. Konşimento düzenlendikten sonra konşimentoda bulunan shipper, consignee ve notify bölümlerinin değiştirilerek yeniden bir konşimento setinin basılması işlemidir. Bu değişikliğe neden ise konşimentoya konu malı tacire sağlayan ve bu tacirden satın alan tarafların birbirini tanımamasıdır. Trader dediğimiz aracı tacirler bu şekilde dış satım yaptıklarında ilk set konşimentoyu kendisine malı satandan aldıktan sonra bu prosedürün uygulanması için bulunduğu yerdeki taşımacının acentesine başvurarak eksiksiz tam set konşimentoyu teslim ederek yeni bilgilerle donatılmış yeni set konşimentoyu alırlar. Burada taşımacının acentelerine düşen görev ise bu ticari sırları mutlak olarak taraflara iletmiyor olmalarıdır. Aksi halde tacirin bu işlemi devam ettirmesi mümkün olmaz ve ilk el ile son alıcı doğrudan ticaret yapmaya başlarlar.

8- Konşimento imza nasıl olmalıdır?

Konşimentolar kıymetli evrak olduklarından mutlak olarak imzalanmak zorundadır. Orijinal nüshalar imzalanır kopya nüshalar ise imzalanmazlar. Tüm konşimento nüshalarının aynı bilgileri içeriyor olması mutlaktır. Bazı akreditiflerde konşimentoların ıslak imzalı olması şartı bulunabilir, bu durumda yükleme talimatını veren tarafın taşımacıyı yazılı olarak bilgilendirmesi durumunda konşimento ıslak imzalı olarak düzenlenir. Aksi durumda günümüzde konşimentolar işlem yoğunluğu nedeniyle kaşe ile ya da bilgisayar tekniği ile imzalanmaktadırlar.

9- Konşimento ile malın alıcısına teslimi nasıl gerçekleşir?

Ülkemizde “yük teslim formu” dünyada ise “goods delivery order” denilen ordino sayesinde malın teslimi sağlanır. Malın teslimini talep eden kişi düzenlenen konşimentoların bir adet orijinalini teslim eder ordinosunu taşımacıdan var olan navlun ve lokal masraflarını ödeyerek teslim alır. Malın serbest dolaşıma giriş işlemlerini yaptıktan sonra malın bulunduğu liman işletmesinden ordino karşılığı malını teslim alır.

10- Konşimentonun kaybedilmesi durumunda ne gibi işlemler yapılır?

Öncelikle konşimentolar taşımacıdan veya bir başka taraftan teslim alınırken kaç orijinal düzenlendiği üzerinde yazılı olarak o kadar sayıda orijinalin elinizde olduğundan mutlak emin olunması gerekir. Çünkü konşimento malı ve malın mülkiyetini temsil eden kıymetli evraktır. Kıymetli evraklardan konşimentoyu ayıran en önemli özellik ise sadece konşimentolar birden fazla orijinal düzenlenir. Bu yüzyıllardır bu şekilde olagelmiştir ve yüzyıllardır kaç orijinal düzenlenirse düzenlensin sadece bir orijinalin yeterli ciro ile taşımacıya teslim edilmesi sayesinde malın teslimi sağlanır.

Konşimentonun kaybolmaması için gerekli önlemlerden birisi set halinde gönderilmeyip ayrı zarflarda gönderilmesini önerebilirim. 17. yüzyıl Avrupa’sında birden çok orijinal olarak düzenlenmesi kabul edilen konşimentoları elinde bulunduranlar dahi birini dosyalarında saklarken diğerlerini ayrı posta gemileri ile aynı alıcıya gönderirlerdi. Böylece biri kaybolsa diğeri ile malın çekilmesini garantiye alırlardı.

Konşimento kaybolduğunda taşımacı ikinci seti düzenlemesi halinde teorikte olsa malın ikinci bir muhatabının kendisine başvurabileceğini düşünür ve önlemini ona göre alır. Taşımacı konşimentoyu kaybeden taraftan malın CIF bedelinin iki katı değerinde 24 ay vadeli birinci sınıf bir bankadan alınmış kesin teminat mektubu talep eder. Elbette bu kaybeden taraf için ciddi bir problem ve maliyettir. Teminat mektubunun sağlanamaması halinde taşımacı ortaya çıkan riskin kendi lehine sigortalanması seçeneğini de alternatif olarak konşimentoyu kaybeden tarafa sunar. Elbette taşımacı olarak böyle bir durumla karşılaşılmasını istemeyiz. Bu nedenle konşimentonun kaybedilmemesi için gerekli önlemlerin baştan alınması son derece önemlidir.

SEKTÖRLER VE LOJİSTİK

Otomotiv
Enerji
Gıda
Akaryakıt
Tekstil
Kimya
İnşaat
Lastik
İhracat