1.Özet beyan nedir? İlgili mevzuat hangileridir?

Türkiye Gümrük Bölgesi’ne giren ve çıkan eşya için özet beyan verilir. Özet beyan, en basit tanımı ile Türkiye Gümrük Bölgesi’ne girecek eşyanın giriş gümrük idaresine varmadan önce ve çıkacak eşyanın çıkış gümrük idaresinden çıkmadan önce elektronik yolla verilen eşya beyanıdır. Özet beyan Türkiye Gümrük Bölgesi’ne giren veya çıkan eşyanın emniyet ve güvenlik yönlerinden risk analizine tabi tutulması amacıyla verilmektedir. Bu amaç doğrultusunda, özet beyan risk analizi ve gümrük kontrollerinin etkin yapılabilmesi için gerekli bilgileri içerecek şekilde hazırlanmaktadır. Özet beyanda eşyaya ilişkin bilgiler ile taşıma aracına ait bilgiler yer almaktadır. Türkiye Gümrük Bölgesi’ne giren eşya için özet beyan verme zorunluluğu Gümrük Kanunun 35/A maddesinde açıkça ifade edilmiş olup, giriş özet beyanı ile ilgili diğer hükümler kanunun 35/B  ve 35/C maddelerinde açıklanmıştır. Türkiye Gümrük Bölgesi’nden çıkan eşya için özet beyan verme zorunluluğu ise; Gümrük Kanunun 165/A, maddesinde açıkça ifade edilmiş olup, çıkış özet beyanı ile ilgili diğer hükümler kanunun 165/B, 165/C ve 165/D maddelerinde açıklanmıştır.

2.Özet beyan hangi durumlarda verilir? Verilmezse ne olur?

Türkiye Gümrük Bölgesi’nin kara suları veya hava sahasından gümrük bölgesi içinde durmaksızın geçen taşıt araçları ile taşınan eşya dışında, Türkiye Gümrük Bölgesi’ne getirilen eşya için özet beyan verilmektedir.

Aynı şekilde, Türkiye Gümrük Bölgesinin kara suları veya hava sahasından gümrük bölgesi içinde durmaksızın geçen taşıt araçları ile taşınan eşya hariç olmak üzere, Türkiye Gümrük Bölgesi’nden çıkacak eşya için gümrük beyannamesi ya da gümrük beyannamesi verilmesinin gerekmediği durumda özet beyan verilir. Türkiye Gümrük Bölgesi’ne giren eşya için özet beyan verilmemesi durumunda Gümrük Kanunun 241’inci maddesi uyarınca usulsüzlük cezası uygulanmaktadır. 241’inci maddeye göre, özet beyan veya özet beyan olarak kullanılan ticari veya resmi belgenin süresi içinde verilmemesi halinde, 2012 yılı için yeniden değerleme oranı ile belirlenen usulsüzlük cezasının 2 katı şeklinde uygulanarak, 142 TL tutarında para cezası verilmektedir.

3.Yeni özet beyan uygulaması ile eski uygulama arasındaki farklar nelerdir?

Yeni özet beyan uygulamasında eşya Türkiye Gümrük Bölgesi’ne gelmeden veya çıkmadan önce özet beyan verilmesi zorunlu iken, eski uygulamada eşya Türkiye Gümrük Bölgesi’ne geldikten sonra özet beyan veriliyordu. Eski uygulamada eşyanın güvenliğine ilişkin risk analizleri önceden yapılamazken yeni uygulama ile bu analizlerin önceden yapılabilmesinin yolu açılmıştır. Böylece eşyanın, insan ve hayvan sağlığıyla çevreye zararı olup olmadığı önceden araştırılarak ülkemize girip giremeyeceğine karar verilmektedir.

4.Özet beyan nasıl verilir?

Özet beyan, veri işleme tekniği kullanılarak hazırlanır ve giriş gümrük idaresine veya çıkış gümrük idaresine verilir. Deniz veya hava taşıtlarının Türkiye Gümrük Bölgesi’nde birden fazla liman veya havalimanına uğraması halinde, özet beyan eşyanın boşaltılacağı liman veya hava limanındaki gümrük idaresine verilmektedir.

Özet beyanın, Gümrük Yönetmeliği’nin 10 no.lu ekinde belirtilen bilgileri içermesi gerekir ki bu bilgiler genel bilgiler ve eşyaya ilişkin bilgilerdir. Özet beyanın ayrıca, bu ekin doldurulmasına ilişkin açıklama notlarına uygun olarak düzenlenmesi gerekmektedir. Özet beyan doldurulurken eşyanın tarife pozisyonunun ilk 6 hanesinin yazılması da zorunludur.

5.Özet beyanın verilmesinden kim sorumludur?

Türkiye Gümrük Bölgesi’ne gelen eşya için özet beyan; eşyayı Türkiye Gümrük Bölgesi’ne getiren veya eşyanın gümrük bölgesine taşıma sorumluluğunu üstlenen kişi veya şirket tarafından verilir. Özet beyan ayrıca bu kişiler adına hareket eden kişi, eşyayı yetkili gümrük idaresine sunabilen veya eşyanın sunulmasını sağlayan kişi ya da bu sayılan kişilerin temsilcisi tarafından da verilebilir. Türkiye Gümrük Bölgesi’nden çıkan eşya için özet beyan; eşyayı Türkiye Gümrük Bölgesi dışına çıkaran veya dışına taşıma sorumluluğunu üstlenen kişi tarafından verilebildiği gibi eşyayı yetkili gümrük idaresine sunabilen veya eşyanın sunulmasını sağlayan kişi veya bunların temsilcisi tarafından da verilebilir. Bu yeni uygulamayla, taşıma işini kim organize ettiyse beyanın onun tarafından verilebilmesinin önü açılmıştır.

6.Özet beyan verme süreleri nelerdir?

Özet beyan verme süreleri taşıma şekline göre farklılaşmaktadır. Deniz taşımacılığında; konteyner ile taşınan eşya için uzak limanlar olarak adlandırılan Karadeniz veya Akdeniz içindeki limanlar haricindeki limanlarda eşyanın gemiye yüklenmesinden en az 24 saat önce özet beyan verilmesi gereklidir. Karadeniz veya Akdeniz içindeki yabancı ülke limanları ile Türkiye Gümrük Bölgesi’ndeki limanlar arasında taşınan eşya için ise ilk varış limanına gelmeden en az iki saat önce özet beyan verilmelidir. Buna karşın dökme ve ambalaj halindeki eşyalar için bu süre, Türkiye Gümrük Bölgesi’ndeki ilk varış limanına gelmeden en az 4 saat önce olarak belirlenmiştir. Hava taşımacılığında 4 saatten kısa mesafeli uçuşlarda en geç uçağın havalandığı ana kadar, 4 saatten uzun mesafeli uçuşlarda ise Türkiye Gümrük Bölgesi’nde ilk havalimanına inilmesinden en az 4 saat önce özet beyan verilmelidir. Deniz veya hava taşıtlarının, Türkiye Gümrük Bölgesi’nde birden fazla liman veya havalimanına uğraması halinde ise ilk liman veya havalimanına gelmeden önce yük türüne ve mesafeye göre belirlenen sürelere uygun şekilde uğrayacağı tüm liman veya havalimanlarına boşaltılacak eşya için özet beyanların verilmesi gerekmektedir.

Demiryolu taşımacılığında, giriş gümrük idaresine varılmasından en az iki saat önce özet beyan verilmelidir. Karayolu taşımacılığında, giriş gümrük idaresine varılmasından en az 1 saat önce,  bu sürede özet beyan verilmesinin mümkün olmadığı durumlarda ise aracın giriş gümrük idaresine varışından itibaren 1 saat içinde özet beyan verilmelidir. Kombine taşımacılıkta, gemide taşındıktan sonra limana inen ve “aktif taşıma aracı” olarak nitelendirilen kara taşıtındaki eşya için özet beyan verme süresi, gemi taşımacılığı için belirlenen süre olarak uygulanmaktadır.

7.Özet beyana eklenmesi gereken belgeler var mıdır?

Özet beyana orijinal manifesto veya konşimentonun eklenmesi gerektiği belirtilmişse de manifesto veya konşimento bilgileri özet beyan olarak bilgisayar veri işleme tekniği yoluyla gümrük idaresine gönderilebilir. Bu durumda özet beyana orijinal manifesto veya konşimentonun eklenmesi zorunlu değildir.

8.Farklı taşıma türleri birlikte kullanıldığında özet beyan nasıl verilir?

Farklı taşıma türlerinin birlikte kullanıldığı kombine taşımacılıkta, özet beyanı verme yükümlülüğü taşınan taşıma aracının işleticisine aittir. Örneğin Ro-Ro taşımacılığında özet beyanı, eşyanın yüklü olduğu kara taşıtının işleticisinin vermesi gerekmektedir.

9.Özet beyan nasıl değiştirilir?

Özet beyan vermeye yetkili kişilerin talep etmesi halinde, özet beyanın verilmesinden sonra bir veya daha fazla bilginin değiştirilmesine gümrük idarelerince izin verilebilmektedir. Ancak özet beyanda değişiklik yapmanın kanunen bazı sınırlamaları vardır. Gümrük Kanuna göre, özet beyanı veren kişiye eşyanın muayene edileceğinin bildirilmesinden, sunulan bilgilerin yanlış olduğunun tespit edilmesinden, eşyanın boşaltılmasına izin verilmesinden sonra özet beyanda değişiklik yapılmasına izin verilmemektedir.

10.Özet beyan uygulamasında yaşanan sıkıntılar ve çözüm önerileriniz neler?

Özet beyan uygulamasında yaşanan sıkıntıların başında ambar onayı işlemi gelmektedir. Burada sorun, taşıma aracı temsilcisi yani hat sahibi veya acentesi tarafından yapılan varış bildirimi sonrasında, eşyaların ambar onaylarının özet beyan bazında tek tek ambar memurları tarafından yapılmasından kaynaklanmaktadır. Eski uygulamada gümrük memurları tarafından, taşıma aracının getirdiği tüm yükler için otomatik olarak onaylanan özet beyanların, yeni uygulamada ambar memurları tarafından teker teker ambar onaylarının yapılması sistemde gecikmeler yaşanmasına neden olmaktadır. Ayrıca bu işlem için veri işleme tekniği ile elektronik ortamda verilen özet beyanların kağıt dökümü alınmakta, ancak bu kağıtla fiziki olarak memura gidildiğinde işlem tamamlanabilmektedir. Bu nedenle, taşıma aracı sahipleri veya acentelerinin varış bildirimlerini gümrüğe verdikleri anda otomatik olarak, bu varış bildirimlerinin altında bulunan özet beyan içeriği eşyaların ambar onaylarının yapılmasına imkan sağlayacak bir sistem özet beyan uygulamasına dahil edilmelidir. Bu sorunun çözümü hem gümrük işlemlerinin daha hızlı yapılmasını, hem de gümrüklerdeki kağıtsız uygulamalar doğrultusunda kağıtsız işlem yapılmasını sağlayacaktır.

Yaşanan bir diğer sorun da denizyolu ile yapılan taşımalarda özet beyan giriş işlemleri sırasında Gümrük İdaresi tarafından, taşıma yapılan gemiye ait IMO numarasının sisteme girilmesinin istenmesinden kaynaklanmaktadır. Ancak taşıma evraklarında yer almayan gemi IMO numaraları, taşımacılık yapan firmaların elinde olan standart bir bilgi değildir. Ayrıca aynı gemi pek çok kez Türkiye’ye yük taşıması yapacağından, IMO numarasının referans alınması karışıklıklara neden olabilecektir. Bu nedenle özet beyan giriş işlemleri esnasında IMO numarası yerine, o yüke ait konşimento numarasının referans alınması işlemleri kolaylaştıracaktır.

Ayrıca hava kargo ithalat taşımalarında, kargoların büyük çoğunluğunun yolcu uçaklarıyla taşındığı ve uçak kalkış saatlerinin de çok değişken olduğu göz önüne alındığında, hava taşımalarında özet beyan verme süreleri içinde beyan verilmesinde sıkıntılar yaşanmaktadır. Örneğin yurtdışında bir uçağa rezervasyon yapılmasına rağmen, uçağın işleticisinin yükleme planlarına göre, eşya son anda daha önce gelecek bir uçağa yüklenebilmekte ve bu değişiklik hava kargo acentesine de bildirilmediğinden, uçağın varışını takiben zamanında özet beyan verilmemiş olması nedeniyle gümrük idaresi tarafından hava kargo acentesine ceza uygulanmaktadır. Hava kargo acentesinin bilgisi dışında gerçekleştirilen değişikliklerden kaynaklanan cezaların hava kargo acentelerine yansıtılması doğru değildir ve ayrıca bu cezalar lojistik maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır.