Türkiye’de yurtiçi yük taşımalarında payı %4, yolcu taşımacılığındaki payı %2 civarında olan demiryolu sektörünün payının ’lere çıkması durumunda ortaya çıkacak çeşitli tipteki yük vagonu ihtiyacının en az 60 bin adet olacağını dikkate aldığımızda, vagon imalat sanayinin ve yan sanayinin bu üretim ve bakım-onarım kapasitesine erişmesi gerekmektedir. Bunun için de kamu alımlarının dizaynında teknoloji transferi ve yerli imalat oranları şartı büyük önem kazanmaktadır. Bu kapsamda T.C. Ulaştırma Bakanlığı Hedef 2023 kitabında Raylı Taşıt Sanayi Geliştirilmesi başlığı altında ‘cadde tramvayı, metro, hafif metro, monoray, hızlı tren seti, vb. teknolojilerinin geliştirilmesi için girişimcilere %50 yerli muhteva mecburiyeti getirilecektir’ denmektedir.

İhtiyaç planlaması yapılmalı

Türkiye’nin hedeflerine varabilmesi için öncelikle ihtiyaç planlaması yapılmalıdır. İhtiyaç planlaması talep değerlendirmeye göre değil, talep yönetim sistemine göre yapılmalıdır. Kamu alımları dizaynı, teknoloji transferi ve %50 yerli imalat oranlarına oturtulmalıdır. Mevcut kurulu kapasiteyi artırmak için de son sekiz yıldır gelişme kaydeden özel sektör demiryolu imalat sanayi şirketleri devreye sokulmalıdır. Demiryolu sektörü için yeni Ar-Ge fonlarının oluşturulması ve yeni yasal teşviklerin getirilmelidir. KİK ihale mevzuatı demiryolu sektörü için bu konseptle uyarlı hale getirilmelidir. Yukarıda verilen hedef taşıma kapasitesini yakalayabilmek için toplam taşıma içindeki alt sektörlerin taşıma paylarının dağılımını 2023 yılına kadar dengeli duruma getirilmelidir.

Demiryolunun en önemli kaynağı olan demiryolu taşıtları imalat sanayi, Ar-Ge faaliyetlerinin yetersizliği nedeniyle teknoloji üreten bir yapıya ve uluslararası piyasada rekabet gücüne kavuşamamıştır. Son yıllara kadar demiryollarının ve demiryolu taşıtları imalat sanayinin ihmal edilmesi de yeni teknolojilerin yerine yaygın olarak kullanılan teknolojilerin benimsenmesine, mevcudun korunmaya çalışılmasına yol açmış ve yeni teknolojilerle kazanabilecek fırsatlar değerlendirilememiştir. Yakın zamanda çıkması beklenen demiryolu sektörünün serbestleştirilmesi ile ilgili yasalar sonrasında demiryolu sektörü, önümüzdeki süreçte büyük sıçramalar yaparak büyüyecektir. Ancak bu büyümenin sağlıklı ve teknolojik gelişmelere uygun bir şekilde olabilmesi, demiryolu sektörünü besleyen tüm sanayi sektörünün ve özellikle vagon imalat sanayinin ve yan sanayinin demiryolu ihtiyaçlarını karşılayacak yapıya kavuşturulması ile mümkün olabilecektir.

Özel sektör gelecekteki gelişmelere hazır olmalı

Önümüzdeki dönemde mal ve hizmet üretiminin en önemli ön şartı ve girdisi olan altyapı hizmetlerinin rekabetçi piyasada özel sektör tarafından sunumu esas alınacağı da dikkate alındığında, özel sektörün acilen kendisini şimdiden gelecekteki demiryolu sektörünün geliştirilmesine ve istenilen büyüklüğe ulaştırılmasına hazırlamalıdır. Demiryolu sektörü yeniden yapılandırılırken, ülkemizin altyapı ihtiyacının, ekonomik ve sosyal gelişmeyi hızlandıracak şekilde kendi kaynakları ile karşılanması esas olacaktır. Bu suretle rekabetçi piyasanın oluşmadığı sektörler düzenlenerek, özel sektörün finansman ve işletme yeteneğinden maksimum derecede yararlanılacaktır.

Türkiye’nin kamu ve özel sektör demiryolu imalat sanayi kurulu kapasitesi, takriben üretim ile bakım onarım dahil, toplam 1.000 adet/yıl yolcu vagonu eşdeğeridir. Ülke imalat sanayinin en yüksek kapasite kullanım oranının %75 olduğu düşünülürse, kamu sektörü verimliliğiyle birlikte yukarıdaki kurulu kapasite en iyimser tahminle 750 adet/yıl olacaktır. Böyle bir durumda demiryolu imalat sanayi iç pazar talebinin yarısını bile karşılayamamaktadır. Kısaca yerli imalat sanayi hem kapasite hem de teknolojik olarak pazar talebini karşılayamamaktadır. Diğer taraftan 2023 yılı hedefi öngörülerine göre, toplam 5000 adet kentiçi raylı sistem aracına ihtiyacı vardır. Yolcu, araç ve yol güvenliği raylı sistemlerin birinci önceliğidir. Bunlar da gelişmiş teknolojik ürünlerle mümkündür. Araç ihtiyacını en kısa sürede ve en ekonomik yolla karşılayabilmek için; gelişmiş teknolojileri, pazar paylaşımı ve birlikte imalat konsepti ile transfer ederek; raylı sistem teknolojilerinde imalat yapma yeterliliğinin kazanılması, nitelikli personelin bilgi ve tecrübeyle donatılmasından geçmektedir.

İmalat sanayinin tamamı kamunun elinde

Türkiye’deki demiryolu araçları imalat sanayinin neredeyse tamamı devletin elinde bulunmaktadır. İmalatı TCDD’den gelen sipariş, yurtiçindeki diğer kamu kurumlarının ihtiyaçları ve seneler itibari ile sürekliliği olmayan ülkelere demiryolu taşıtları üretilmek şeklinde olmaktadır. Bu konuda faaliyet gösteren demiryolu imalat sanayi iç ve dış pazarlarda serbest rekabet şartları altında rekabet edebilme gücüne sahip, günümüzün hızlı teknolojik gelişmesine ayak uydurabilen üretim kalitesi, maliyet ve satış sonrası servisleri diğer üreticilerle rekabet edebilen etkin pazarlama sistemine sahip, etkilerden arındırılmış bir yapılanmaya girmelidirler. Böylece vagon imalat sanayinin, buna paralel yan sanayinin ve sektöre girebilecek yeni oyuncuların girmesine öncülük edecektir.

Demiryolu taşıtları üretim sanayiinde faaliyet gösteren kuruluşların misyonu, yolcu ve yük taşımaya yönelik raylı taşıt üretimi, onarımı ve revizyonunu, ülkemizi dışa bağımlı bırakmadan, milli ekonomiye azami katkıyı sağlayarak, çağın teknolojisine ve normlarına uygun, hızlı, güvenli, konforlu, kaliteli olarak gerçekleştirmek olmalıdır. Demiryolu taşıtları üretim sanayiinde faaliyet gösteren özel kuruluşların vizyonu, insanlığın ihtiyaç duyduğu ve duyacağı yolcu/yük taşıma araçlarını, geliştirdiği ileri teknolojisi ile dünyanın her yerinde üreten, satan, sektöründe norm belirlemede etkin bir şirket olmalıdır. Demiryolunun geleceği, gelişmiş teknolojiye ve yapılacak taşıma türlerine uygun olarak üretilmiş yük ve yolcu vagonlarıyla çok yakından ilgilidir.

Bugünün Türkiye’si için “demiryolu geleceğimizdir…”